ИСПАНСКИЙ ИСТОРИК XVII ВЕКА ГАСПАР ЭСКОЛАНО: "АРМЯНЕ - ПЕРВЫЕ ОБИТАТЕЛИ ИСПАНИИ"

В XVI-XVII веках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков - самого древнего народа Западной Европы. А испанский историк XVII века Гаспар Эсколано в своей книге об истории города Валенсии (1610 г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян - первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки еще издавна считались у испанцев священными...

В начале XX века под редакцией известных европейских лингвистов в Риме вышла в свет 119-страничная работа "ARMENI ARIANI" (EDIZIONI "HIM", ROMA-1938). Авторы этой весьма примечательной книги убедительно доказывают, что именно армянский пример слова был заимствован разными этносами планеты и впоследствии на языках разных народов, на этапах своего происхождения и образования подвергался изменению звука и был освоен. В этой книге также отмечается большое и очень благоприятное влияние духовной культуры армян на процесс развития письменности многих народов мира, особенно на письменность соседних народов, в частности, на создание алфавитов народов Иберии (Ивера, Вирка - нынешней Грузии), Агванка (нынешнего Азербайджана) и не только: есть множество свидетельств того, что армяне считаются прародителями разных народов планеты, а армянский лежит в основе многих языков...

В конце позапрошлого столетия английский ученый Эдвард Спенсер Доджсон совершенно случайно сделал очень интересное открытие. Будучи уже довольно известным баскологом, Доджсон решил, в целях расширения собственного кругозора, изучить армянский язык и поступил в парижский "Эколь спесиаль", в класс знаменитого филолога-ориенталиста Огюста Карьера.

Результат был весьма неожиданным: после всего лишь двухмесячных курсов Доджсон заметил, что многие армянские слова практически идентичны баскским. Свои размышления об этих лексических совпадениях Доджсон опубликовал в 1884 году в журнале "Эускера" ("Баскский язык") под интригующим заголовком "Баскские слова в армянском языке".

Список замеченных Доджсоном параллелей включал в себя более пятидесяти слов. Это было как гром среди ясного неба, в частности для тех ученых, которые уже долгое время находились под гипнозом баскско-грузинской гипотезы.

Сам Доджсон не смог объяснить причину существования баскско-армянских соответствий и предположил, что данные слова могли попасть в армянский из грузинского языка, несмотря на то, что они не имеют параллелей в грузинском. Притом речь идет о весьма важном слое словарного запаса, традиционно считающемся исконным фондом каждого языка.

И самое любопытное в том, что обнаруженные баскско-армянские совпадения сохранились в обоих языках почти на уровне полного взаимопонимания, например: баскс. "чар" (плохой, злой) - арм. "чар" (плохой, злой), баскс. "анти" (оттуда) - арм. "анти" (оттуда), баскс. "айс" (ветер) – арм. "айс" (ветер), баскс. "зати" (отделять) - арм. "зат" (отдельно), баскc. "теги" (место) - арм. "теги" (место), баскс. "арди" (баран) - арм. "арди" (баран) и т. п.

Второе важное открытие в области этнолингвистических связей басков и армян было сделано более четверти века спустя.

В 20-е годы молодой баскский филолог Бернардо Эсторнэс Ласа, впоследствии крупнейший ученый и академик, занимался сбором баскского фольклорного материала в Ропкальской долине, в восточной части провинции Наварра. Так вот, в деревне Исаба, почти на самой восточной границе Наварры, Эсторнэс Ласа записал местное предание о том, что деревня Исаба основана армянами, которые были первыми обитателями Наварры и предками баскского народа. В предании уточняется, что предводителя баскского народа звали Айтор, он приехал из Армении со своими семью сыновьями и в их честь основал семь поселений в Наварре.

Говорится также, что приезжие армяне - предки басков - знали тайну обработки металла. Впоследствии в архивах деревни нашли старинную рукопись, историческую хронику, которая подтверждает устные предания. Весьма примечательно, что в баскском языке имя Исаба переводится как "След предков", и хотя это может казаться совершенно невероятным, но факт остается фактом: в деревне Исаба до сих пор существует дорога, которая носит имя Эрминия. Народная традиция связывает его с именем Армения – в честь первых поселенцев Наварры.

Все это могло показаться плодом воображения баскских стариков, как долгое время считали многие исследователи, однако в дело вступила наука, в частности лингвистика и историография, а также мифология. Оказалось, что в баскском языке имя легендарного предка басков haйтор дословно означает "Пришедший из haйа" или "Происходящий от haйа", что довольно точно соответствует армянской конструкции "hайи тор" - "внук армянина", как это показал известный немецкий ученый Иозеф Карст.

Выяснилось также, что у знаменитого предка армян haйка действительно был внук, которого звали Паскам. Впервые на возможную связь между армянским именем Паскам и этнонимом басков указал Н. Марр. Интересно, что в баскском языке существует выражение "hайторэн сэмэ" - "чистокровный", дословно означающее "сын haйтора". Это свидетельствует о том, что в древности среди басков чистокровными считались только те, кто вел свое происхождение от одного из прямых потомков прародителя haйтора, приехавшего из Армении.

Дальнейшие поиски привели к новым открытиям. Оказалось, что все вышеуказанные факты и совпадения - всего лишь верхняя часть айсберга величайшей тайны европейской цивилизации. Как выяснилось, теория армянского происхождения древнейшего народа Европы имеет глубокие корни в его исторической памяти и нашла свое отражение в баскских письменных источниках.

Еще в XVI-XVII веках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков и пытались это доказать на основе баскско-армянских топонимических совпадений, имея в виду, в частности. Аракс (название реки в Армении и в Басконии) и имя баскской горы Аралар, которое неоднократно сравнивалось со знаменитым библейским Араратом.

Более того, Андрее де Поса прямо утверждает, что баски - пришельцы из Армении. Он даже уточняет, что город Таррагона на средиземноморском побережье Испании был основан армянами и на их языке имя Таррагона означало "община пастухов". Трудно что-либо сказать об этом переводе, но главное в том, что имя Таррагона весьма напоминает известный армянский топоним Тарон (по легенде древние армяне назвали край Тароном в честь одного из потомков Ноя – Фогармы или по армянски – Торгома – прим.ред), древняя форма которого - Таравна.

За три столетия мнение вышеуказанных историков об армянском происхождении басков стало национальной традицией и получило очень широкое распространение.

Список первоисточников пополняет испанский историк XVII века Гаспар Эсколано, который в своей книге об истории города Валенсии (1610 г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Притом Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян - первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки еще издавна считались священными.

К сожалению, все эти сведения слишком долго оставались во тьме забвения по причине того, что в свое время баскский материал не был проанализирован и оценен в свете данных армянских источников и армянского языка. И когда в двадцатых годах нынешнего столетия немецкий лингвист Иозеф Карст приступил к подробному и всестороннему изучению баскско-армянской теории, в некотором смысле было уже довольно поздно.

За прошедший период в баскологии успела крепко обосноваться гипотеза о грузинском происхождении басков, приобретшая многочисленных сторонников. Восточная, а на самом деле чисто армянская ориентация баскской национальной традиции создала благодатную почву для "картвелизации" басков, тем более что армянская сторона странным образом продолжала сохранять полное безразличие. Дело дошло до того, что с баскскими начали сопоставляться такие грузинские слова, которые были очевидными заимствованиями из армянского, как в свое время указал баскский академик Бернардо Эсторнэс Ласа.

В 1928 году известный немецкий филолог Иозеф Карст наконец опубликовал результаты своих многолетних исследований, под заголовком "Алародийцы и протобаски". Книга вышла в свет в Вене на французском языке и вызвала огромный резонанс в научном мире. В данной работе Карст представил более трехсот баскско-армянских лексических соответствий и большое количество совпадающих элементов фонетики и грамматики, включая системы склонения, спряжения и т. п. На этой основе Карст пришел к выводу, что баскский и армянский являются двумя разновидностями одного лингвистического типа, который назвал алародийским. Помимо чисто лингвистического материала Карст оперировал также данными других наук, в частности этнографии и антропологии.

Он одним из первых обратил внимание на то, что антропологически баски являются арменоидами. Следует особо отметить тот факт, что Иозеф Карст пришел к своим научным выводам исключительно на основе собственных исследований, не имея никакой информации о предыдущих работах, о которых говорилось выше. Впоследствии Карст написал еще несколько книг, где продолжил обоснование теории баскско-армянского этнолингвистического единства, приводя все новые данные и доказательства.

Баскско-армянская теория продолжала оставаться привлекательной для многих лингвистов, так как огромная система баскско-армянских совпадений требовала соответствующего анализа и интерпретации. Вообще проблема баскско-армянского этнолингвистического родства разрабатывалась в рамках самых различных научных теорий: Н. Марр, например, говорил о яфетическом характере двух языков. Карст и Оштир выдвигали алародийскую теорию, испанский лингвист Гисасола пытался доказать индоевропейское происхождение баскского языка и т. п.

Однако для чисто научного решения вопроса нужно было, прежде всего, восстановить полную картину развития теории баскско-армянского этнолингвистического единства и оценить накопленный фактический материал критериями современной науки. Кроме того, надо было создать соответствующую научно-организационную структуру и наладить сотрудничество с баскскими учеными. С этой целью в 1993 г. при Арменоведческом центре Ереванского Государственного университета был основан армяно-баскский международный научный журнал "Аракc", в редколлегию которого вошли многие известные арменисты и баскологи из разных стран мира.

В 1994 г. в том же центре ЕрГу была открыта научная тема "Армяно-баскские связи", которая и поныне финансируется правительством Республики Армения. С 1995 г. журнал "Аракс" тоже начал получать государственную дотацию на два номера в год. Таким образом, армяно-баскская теория стала составной частью научной политики армянского правительства, что, несомненно, положительно повлияло на международный авторитет нашего журнала и способствовало нашему сотрудничеству с другими странами.

Создание научно-организационных структур и выделение государственной дотации открыли новые возможности для успешной разработки проблемы армяно-баскского этнолингвистического родства.

За прошедший период в журнале "Аракс" было опубликовано около трех десятков научных работ, где рассматривались различные аспекты баскско-армянской проблематики, включая лингвистический материал, мифологию, этнографию, историографию и так далее. К этому следует добавить и несколько монографий, вышедших в свет за последние годы.

Следует особо подчеркнуть, что наши научные программы осуществляются в тесном контакте с соответствующими организациями Страны Басков, как в Испании, так и во Франции. Ученые разных стран охотно сотрудничают с нашим журналом, а научные периодические издания Страны Басков открыты для армянских исследователей, и мы уже начали публикацию большой серии материалов в журнале "Фонтэс Лингвэ Васконум", который выходит в свет в Наварре и финансируется органами местного самоуправления. До настоящего времени опубликовано шесть статей на испанском языке. Планируется, что серия публикаций выйдет и во Франции, в баскологическом ежегоднике "Лапурдум".

Каковы результаты армяно-баскских исследований на данном этапе развития науки? Естественно, подробный ответ на этот вопрос потребует много времени, поскольку речь идет о весьма широком круге научных разработок. Здесь мы можем остановиться только на основных направлениях развития интересующей нас проблемы, представив лишь весьма небольшую часть полученных результатов.

1. В 1998 году в журнале Аракc был опубликован свод баскско-армянских лексических совпадений, включающий в себя более шестисот слов, почти тождественных в обоих языках. Недавно по заказу баскского издательства "Чалапарта" был составлен наиболее полный список баскско-армянских параллелей, число которых достигло почти тысячи словарных единиц, включая и многие форманты грамматики. Наличие языковых аналогий позволяет достичь определенного уровня взаимопонимания: по существу, можно составить многосложные предложения, которые в основном будут понятны и баскам и армянам. Подобное количество совпадений в баскском и армянском никак не может рассматриваться как случайность, а возможность заимствования исключается из-за огромного расстояния, разделяющего два народа.

Любопытно также, что в большинстве случаев те или иные слова совпадают исключительно в баскском и армянском и вообще не имеют соответствий в каких-либо других языках, например:

баскс. елки "выход" - арм. елк "выход",

баскс. ете "если" - арм. ете "если",

баскс. жараунси "наследовать" - арм. жарангел "наследовать",

баскс. мурунча "рычание" -арм. меренчоц "рычание",

баскс. мурци "кулак" - арм. мурц "кулак",

баскс. орма "стена" - арм. орм "стена",

баскс. теги "место" - арм. теги "место",

баскс. тойл "слабый"- арм. тоил "слабый",

баскс. лайно "размер, ширина" - арм. лайн "широкий",

баскс. ирурден "третий" - арм. ерорден "третий",

баскс. астадун "весомый" - арм. астатун "крепкий, стойкий",

баскс. урти "водоносный" - арм. урти "водоносный",

баскс. астату "доказать" - арм. астател "доказать" и т. п.

2. На Армянском нагорье и в Басконии существует огромное количество топонимических элементов, которые иногда доходят до уровня простого повторения, например: арм. Аштарак (название города в Армении) - баскс. Астарак (поселение на юге Франции), арм. Горис (город на юго-востоке Армении) - баскс. Горис (поселение в Басконии), арм. Деба (река на севере Армении) - баскс. Деба (название реки в Басконии), арм. Шубрия (древнее название провинции Сасун) - баскс. Шубероа (название баскской провинции во Франции), арм. Аракс (имя известой реки) - баскс. Араксес (название реки в Басконии), арм. Аран (название местности в Армении) - баскс. Аран (распространенный топоним в Басконии), арм. Каркар (название местности в Западной Армении) - баскс. Каркар (известный топоним в Басконии), арм. Карби (название деревни в Армении) -баскс. Карбе (топоним в Басконии) и т. п.

Раньше такого рода топонимические совпадения не представляли особого интереса для науки, так как схожие элементы могут существовать и в других регионах. Однако армяно-баскские топонимические параллели имеют немаловажную особенность - в большинстве случаев они переводятся одинаково в обоих языках, например: арм. аран "долина" - баскс. аран "долина", арм. карби "под камнем" - баскс. карбе "под камнем", арм. цавал "ширина" - баскс. сабал "ширина" и т.п.

3. Как уже отмечалось выше, по баскской народной традиция прародиной басков считалась Армения, притом разные источники отмечают, что пришельцам из Армении была известна тайна обработки металла, в частности меди и железа. В этом отношении весьма примечательно самоназвание басков – эускалдун, которое происходит от корневого элемента эуск, в разных диалектах имеющего различные формы - эуск, уск, эску, аск и т. п. Данный корень, как было показано нами, этимологически связан с армянским словом воски "золото", существующим в диалектах в различных вариантах: иски, вэске, аски, уоски и т. п. Армянское слово воски "золото" перешло в собственное имя Воскан, которое дословно означает "имеющий золото" и напоминает этническое имя басков – баскон, в латинских источниках зафиксированное как васкон. Любопытно, что во времена Араратского (Урартского) царства юго-восточное побережье озера Ван, то есть колыбель армянского народа, называлось Хубушкия, что дословно означает "долина ус-ков", то есть "золотая долина"... И весьма примечательно, что в раннесредневековых армянских источниках урартская Хубушкия, "долина усков" или "золотая долина", уже имеет другое название, а именно հайоц дзор, что означает "долина армян" или "армянская долина". С другой стороны, в урартских надписях упоминаются горы Ушкиани на северо-восточном побережье озера Урмия: во времена Страбона горы Ушкиани уже назывались Армянскими горами, а в последующих армянских источниках они известны как Воскеан -"золотые". Все эти факты позволяют сделать вывод, что для наших предков понятия "золотодобыватель" и "армянин" были синонимами, что подтверждается и баскскими народными преданиями.

В настоящее время теория армяно-баскского родства успешно разрабатывается. Конечно, нельзя сказать, что все вопросы окончательно решены, но самое главное уже ясно: в баскской цивилизации существует очень глубокий армянский слой, который возник как результат миграционных процессов в доисторическую эпоху. Общепризнано, что баски самый древний народ Западной Европы. Во всяком случае, они появились там задолго до прихода индоевропейцев, первые нашествия которых относятся к 1000 году до нашей эры. Следовательно, к этому времени армянский этнолингвистический элемент уже существовал в Западной Европе и впоследствии оказал ощутимое влияние на развитие европейской цивилизации. В баскских народных сказаниях присутствуют странные мифологические персонажи - басаяун-ы, которые были хозяевами леса, - весьма простые и добродушные существа. Они отличались огромной физической силой, но всегда пасовали перед умом. Их тело было покрыто волосами, и они жили обособленно, вдали от обычных людей.

Аналогичные персонажи существуют в мифологии разных народов, но у баскских басаяун-ов есть очень важная отличительная черта: им были известны тайна обработки металла и культивация пшеницы. Очевидно, что в определенный период произошло слияние мифологических представлений с историческими событиями. Образ простодушных лесных великанов мог существовать в местной мифологии еще до прихода армянских племен, однако в дальнейшем пришельцы из Армении, обладавшие тайной обработки металла и культивации пшеницы, были отождествлены с басаяун-ами, так как в те времена люди, умеющие плавить металл и выращивать зерно, вполне могли считаться сверхъестественными существами. Эти данные подсказывают, что армянские племена, помимо своего языка, принесли в Европу также важнейшие производственные достижения: обработку металла и выращивание зерновых культур. И потому совсем не случайно некоторые сельскохозяйственные термины почти полностью совпадают в баскском и армянском, например:

баскс. гари "пшено" - арм. гари "ячмень"

баскс. арич "дуб" - арм. арич "дуб",

баскс. аси "расти" - арм. асн-ел "расти",

баскс. инчауз "орех" - арм. инкойз "орех",

баскс. эрка "борозда" - арм. эрк-ел "бороздить",

баскс. ороц "теленок" - арм. ороч "ягненок"

баскс. арди "баран" - арм. арди "баран"

баскс. айнц "коза" - арм. айц "коза",

баскс. ар "дикий козел" - арм. ар-н "дикий козел",

баскс. ато "стадо" - арм. от "стадо", баскс.

баскс. матойн "кислое молоко" - арм. мацун "кислое молоко" и т. п.

Следует добавить также, что, по данным археологии, проникновение арменоидной расы на Пиренейский полуостров относится к середине третьего тысячелетия до нашей эры. К этому времени там появляются и первые памятники мегалитической архитектуры.

Ваган САРКИСЯН,

Президент Международной Лингвистической Академии

***

ПОЧЕМУ БАСКИ ДАЮТ СВОИМ ДЕТЯМ АРМЯНСКИЕ ИМЕНА

Родственники армян на Пиренеях...

О сходстве между двумя народами, живущими на расстоянии около четырех тысяч километров друг от друга, написано немало. Однако в то же время еще очень многое остается в этой теме неразгаданным. Речь об армянах и басках...

Если поискать Страну Басков (Эускади) в известной интернет-энциклопедии Wikipedia, то в графе "История" мы наткнемся на следующее: "Этот раздел статьи еще не написан".

Несмотря на то, что баски населяют север Испании и юг Франции с незапамятных времен, единой теории о происхождении этого загадочного народа нет, как и нет единого мнения о происхождении их языка.

Советская наука стремилась найти родство между басками и грузинами, однако гипотеза эта так и осталась гипотезой за недостаточностью фактов. Да и сами баски категорически отвергают эту версию.

"Они даже не то, чтобы отвергают, а усмехаются при упоминании об этом. Они уверены, что ее выдумал Сталин, чтобы распространить идею революции по всей Европе", — рассказал в беседе с корреспондентом Sputnik Армения кинорежиссер, автор многочисленных документальных фильмов и передач Артак Авдалян, снявший также документальную ленту о басках.

В то же время в определенный период начали появляться публикации, в которых родство с басками приписывалось армянам. Интересно, что впервые об этом заговорили исследователи и этнографы Эускади, чем сильно заинтриговали местных ученых.

"Долгие годы у нас и мысли не было о связи народа северной Испании с армянами", — отмечает Авдалян.

По его словам, теории о том, что корни басков все же восходят к Армении, придерживаются не только большинство этнографов и ученых Басконии, но и значительная часть населения.

"Даже ультра-националистически настроенные жители Эускади уверены и утверждают, что они пришли из Армении 5000 лет назад", — говорит кинорежиссер.

Армянский исследователь, ныне покойный Ваан Саркисян, являвшийся также почетным членом Баскской королевкой академии, вместе с их учеными изучал связи между двумя народами, в частности, сравнивал армянский и эускера.

"Ваан Саркисян переводил произведения баскской литературы на армянский, причем заказывали эти работы именно они", — отмечает Авдалян.

Одна из работ, переведенная Саркисяном – это произведение Джозефа Агустина Шаоа под названием "Айтор. Кантабрийская легенда", впервые опубликованное в 1845 году в газете "Ариэль". Оно имело огромное влияние в развитии басковедения и в формировании баскского национального самосознания. Главный персонаж книги – Айтор, которого автор представляет как родоначальника их народа. Как предполагают исследователи, имя это произошло от баскского словосочетания aitoren seme, что в переводе означает "аристократ, чистокровный". В то же время имя Айтор буквально соответствует выражению Hayi tor, что в переводе с армянского означает "внук Айа", то есть "внук армянина". Об этом соответствии писал, в частности, немецкий арменист Йозев Карст.

По словам, Авдаляна, сегодня Айтор – одно из самых распространенных мужских имен в Басконии.

Основываясь на исследованиях Ваана Саркисяна, он приводит примеры родственных слов. Среди них "ктрател" (резать), "чмртел" (мять), "урти" (плодородный), "ворди" (сын), "кар" (камень), "сар" (гора). На армянском "долина" — "даштавайр", на баскском — "цавалатехиа", что в буквальном переводе на армянский означает "развернутое место". Частица "че" выражает отрицание в обоих языках, а буква "q" в конце слова выражает множественное число. Кроме того, в двух языках совпадают склонения глаголов.

По словам Авдаляна, сходство между языками часто доходит до того, что иногда можно понимать смысл словосочетаний и предложений. Он отмечает, что эускари является более архаичным вариантом армянского — необходимо учесть изменения, которые произошли за 5000 лет, тем более что языки по-разному развивались.

Названия местностей двух стран также очень похожи. К примеру, и у басков есть гора Аралер, у подножия которого течет река Аракс. Есть там и реки Деба (по аналогии с Дебет), Урмия.

"Как рассказали мне сами баски, они хотели перенести географические названия своей исторической родины, но поскольку в Эскуади нет озер, названия "Деба" и "Урмия" они дали рекам", - подчеркнул Авдалян.

Он добавляет, что в Эускади изучением этой темы занимаются в научных центрах, в Армении же лишь отдельные личности. Как бы то ни было, сотрудничество между двумя странами могло бы привести к тому, чтобы через некоторое время в графе "История басков" онлайн-энциклопедии Wikipedia наконец-то появилась информация.

https://ru.armeniasputnik.am/columnists/20180218/10591543/rodstvenniki-armyan-na-pireneyah-ili-pochemu-baski-nazyvayut-svoih-malchikov-ajtor.html

Испанцы пришли из Армении - ВИДЕО

https://www.youtube.com/watch?v=BO-ZHJRK8ZU

***

XVII ԴԱՐԻ ԻՍՊԱՆԱՑԻ ՊԱՏՄԱԲԱՆ ԳԱՍՊԱՐ ԷՍԿՈԼԱՆՈ: «ՀԱՅԵՐՆ ԻՍՊԱՆԻԱՅԻ ԱՌԱՋԻՆ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐՆ ԷԻՆ»

XVI-XVII դարերում բասկյան ազգային պատմագրության հիմնադիրներ Էստեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոսան և Բալտասար դե Էչավեն Հայաստանը համարում էին Արևմտյան Եվրոպայի ամենահին ժողովրդի՝ բասկերի նախահայրենիքը։ Իսկ XVII դարի իսպանացի պատմաբան Գասպար Էսկոլանոն Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) գրում է, որ համաշխարհային ջրհեղեղից հետո Տուբալ (Թոբել) նահապետը և նրա մարդիկ իջան Իսպանիայի արևելյան ափում և խոսում էին հայերեն: Գասպար Էսկոլանոն զարմանալի ճշգրտությամբ նկարագրում է այն վայրերը, որտեղ, ըստ ավանդության, թաղվել են Իսպանիայի առաջին բնակիչների՝ հայերի աճյունները։ Այժմ այն վայրերում, հիմնականում ժամանակակից Կատալոնիայի տարածքում, գտնվում են եկեղեցիներ, եւ դա հուշում է, որ այդ վայրերը դեռ հնուց իսպանացիների մոտ սրբազան էին համարվում...

XX դարի սկզբում եվրոպացի մի խումբ հայտնի լեզվաբանների խմբագրությամբ Հռոմում լույս է տեսնում 119 էջանոց մի աշխատություն «ARMENI ARIANI» վերնագրով (EDIZIONI «HIM», ROMA -1938 – XVII), որտեղ հեղինակները լատիներեն, հունարեն, պարսկերեն, հայերեն եւ այլ հին լեզուների գիտական լեզվաբանական վերլուծություն անելով վերոհիշյալ ցանկից՝ միաձայն հակվում են հայոց լեզվի առավել բնագիր լինելու գաղափարին: Հեղինակները համոզիչ կերպով ներկայացնում են, որ բառի հենց հայերեն օրինակն է, որ փոխառնված է եղել եւ հետագայում տարբեր ժողովրդների լեզուներում, իրենց ծագման ու գոյացման փուլերում հնչյունափոխության է ենթարկվել եւ յուրացված եղել:

Այլ այբուբենները համեմատելով, բարձր է գնահատվում հայոց այբուբենի հնչունական հարստությունն ու ինքնաբավարարությունը, որտեղից հետագայում բխում է հայոց լեզվի ճկունությունը եւ անկախությունը օտարներից: Այնտեղ նշվում է նաեւ հայերի հոգեւոր մշակույթի բարենպաստ մեծ ազդեցությունը հարեւան ժողովրդների գրավոր խոսքի զարգացման գործընթացին՝ մասնավորապես իբերիան (Իվեր, Վիրք) եւ աղվան ժողովրդների այբուբենների ստեղծմանն եւ ոչ միայն...

Բազում վկայություններ կան, որ հայերը համարվում են տարբեր ազգերի նախահայրեր եւ հայերենի հետքերն են իրենց լեզուների հիմքում ընկած: Այս անգամ փորձենք համոզվել դրանում՝ ծանոթանալով բասք ժողովրդին եւ նրա պատմական ավանդությանը:

Մեր ճանապարհոդությունն առավել արդյունավետ դարձնելու համար մեզ ուղեկից եւ ուղեցույց ընտրենք բասկագետ լեզվաբան Վահան Գերասիմի Սարգսյանին (1954 - 2011): Ընդհուպ միչեւ իր անժամանակ վախճանը՝ Երեւանի Պետական Համալսարանի դասախոս, Ռոմանական բանասիրության ամբիոնի վարիչ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ, Լեզուների Բասկյան Թագավորական Ակադեմիայի պատվավոր անդամ էր: Նա իր կարճատեւ, բայց բեղմնավոր կյանքի օրոք մի ստվար գրադարան թողեց՝ մի հավերժական կամուրջ գցեց բասկ եւ հայ եկող սերունդների համար, փոխադարձ բարեկամություն հաստատելով մեր ժողովուրդների հարաբերությունների միջեւ, եւ, հուսով ենք, որ ընդմիշտ…

Ահա թե նա ինչ էր ասում. «Պիրենեյան լեռների ստորոտներում՝ Իսպանիայի հյուսիսում ու Ֆրանսիայի հարավում, գտնվում է բասկերի երկիրը: Բասկերի հայկական ծագման տեսությունն իրենց պատմական հիշողության մեջ ունի խորը արմատներ ու արտացոլվում է գրավոր աղբյուրներում:

Դեռեւս 16-17-րդ դարերում բասկյան ազգային պատմագրության հիմնադիրներ Էստեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոսան ու Բալտասար դե Էչավեն համարում էին Հայաստանը բասկերի նախահայրենիք ու փորձում դա ապացուցել բասկահայկական ընդհանուր տեղանուններով: Անդրես դե Պեսոն ուղղակիորեն ասում է, որ բասկերը Հայաստանից են եկել, ու պնդում, որ Իսպանիայի միջերկրածովյան ափի Տարագոնա քաղաքն էլ են հայերը հիմնել: Տարագոնա անունը նմանություն ունի հայերեն Տարոնի հետ, որի հին ձեւը Տարավնա էր: Այս տեսությունը հաստատում է նաեւ 17-րդ դարի իսպանացի պատմիչ Գասպար Էսկոլանոն, ով Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) ասում է, որ բիբլիական ջրհեղեղից հետո Թոբել նահապետն իր մարդկանց հետ իջավ Իսպանիայի արեւելյան ափին ու որ նրանք հայերեն էին խոսում: Գասպար Էսկոլանոն մանրամասնորեն նկարագրում է վայրերը, որտեղ ըստ ավանդության, թաղված են Իսպանիայի առաջին բնակիչների՝ հայերի աճյունները: Հիմա այդ վայրերում՝ հիմնականում ժամանակակից Կատալոնիայի տարածքում, եկեղեցիներ են կանգնած, ինչն էլ իր հերթին վկայում է, որ այդ վայրերը հնուց համարվել են սուրբ:

Բասկերի եւ հայերի էթնոլեզվաբանական կապերի տեսությունում երկրորդ կարեւոր հայտնագործությունը արեց, անցած դարի 20-ական թվականներին, երիտասարդ բասկ լեզվաբան Բեռնարդո Էստորնէս Լասան: Հետագայում նշանավոր այդ գիտնականն ու ակադեմիկոսը զբաղվում էր բասկյան ֆոլկլյորի հավաքագրումով Ռոպկալյան հարթավայրում՝ Նավառա նահանգի արեւելքում: Այսպիսով՝ Նավառայի համարյա ամենաարեւելյան սահմանին գտնվող Իսաբա գյուղում Էստորնես Լասան գրառեց տեղական պատումը այն մասին, որ Իսաբա գյուղը հիմնել են հայերը, որոնք Նավառայի առաջին բնակիչներն էին ու բասկերի նախահայրերը: 

Պատումում ճշտվում է, որ բասկերի նախահոր անունը Հայթոռ էր եւ նա եկել էր Հայաստանից իր 7 որդիների հետ, որոնց պատվին էլ հիմնել էր Նավառայում առաջին յոթ բնակավայրերը: Ասվում է նաեւ, որ եկվոր հայերին՝ բասկերի նախնիներին, հայտնի էին մետաղամշակման գաղտնիքները: Արդյունքում գյուղի արխիվներում հայտնաբերվեց մի մագաղաթ՝ պատմական փաստաթուղթ, որը հաստատեց այդ պատումը: Հատկանշական է նաեւ, որ բասկերենից «Իսաբա» թարգմանվում է ինչպես «Նախնիների հետք» եւ չնայած որ դա կարող է լիովին անհավանական թվալ՝ փաստը մնում է փաստ, որ Իսաբա գյուղում մինչեւ այժմ էլ գոյություն ունի ճանապարհ «Էրմինիա» անվանումով: Ազգային ավանդույթը կապում է այդ անունը «Արմենիա» («Հայաստան») անվան հետ՝ կոչված Նավառայի առաջին տեղաբնակների պատվին:

Անցյալ դարի վերջերում անգլիացի հայտնի գիտնական Էդվարդ Սփենսեր Դոջսոնը, լրիվ պատահական, շատ հետաքրքիր բացահայտություն կատարեց: Լինելով բավականին հայտնի բասկագետ, Դոջսոնը՝ սեփական զարգացածությունն ընդլայնելու շրջանակներում, որոշեց սովորել հայերեն եւ այդ նպատակով ընդունվեց Փարիզյան «Էկոլ սփեսիալ»:

Ընդամենը երկամսյա ուսումնասիրություններից հետո նա հայտնաբերեց, որ շատ հայերեն բառեր համապատասխանում են բասկերենին: Սրան վերաբերող նրա ենթադրությունների ձեռնարկը լույս տեսավ 1884թ.ին «Էուսկերա» («Բասկերեն լեզու») ամսագրում՝ «Բասկերեն բառերը հայերեն լեզվում» խորագրով: Երկու լեզուներում Դոջսոնին հանդիպած զուգահեռների ցուցակն իր մեջ ընդգրկում էր 50-ից ավելի բառեր, խոսքը բառերի մի այնպիսի կարեւոր հատվածի մասին էր, որը սովորաբար համարվում է ցանկացած լեզվի ավանդական եւ պատմական հիմքը»։

Այսպիսով, գիտականորեն, խորը եւ մասնագիտացված ուսումնասիրությունների շնորհիվ Վահան Սարգսյանը շատ հետաքրքիր եւ կարեւոր եզրակացություններ հիմնավորեց: Վահան Սարգսյանի խոսքերով՝ բասկերը Եվրոպայի ծայրագույն արեւմուտքի հնագույն ժողովուրդն են, որոնք անաղարտորեն պահպանել են իրենց հայությունը: Կան մոտ 600 բառ բասկերենում, որ ունեն նույն նշանակությունը հայերենում, ամբողջ քերականական համակարգը, եւ ամենակարեւորը տեղանունները եւ այն ավանդությունը, որ իրենք գաղթել են Հայաստանից:

Բայց եթե բասկերը գաղթել են Հայաստանից եւ իրենց հետ տարել են հայերեն լեզուն եւ մշակույթը, ապա դա եւս մի անառարկելի փաստ է հայերի Հայկական Լեռնաշխարհում տեղաբնիկ լինելու մասին: Այդ տեղեկությունների հիման վրա կարելի է ենթադրել, որ հին հայերի արտագաղթը Պիրենեյան թերակղզի՝ սկսվել է առնվազն 5000 տարի առաջ:

Բասկյան ազգային ավանդությունը պահպանում է գրավոր և բանավոր պատումները իրենց նախահայրենիքի՝ Հայկական Լեռնաշխարհի մասին, որտեղից եկել էր իրենց երկաթագործ, պղնձագործ և ոսկու գործի վարպետ նախահայր՝ Այտորը, որի անունը ըստ գերմանացի գիտնական Յոզեֆ Կարստի բառացի նշանակում է «հայից եկած», այսինքն «հայի թոռ»:

Բասկերի երկրում մինչ օրս էլ պահպանվել են Հայկական Լեռնաշխարհից բերված այդ տեղանունները՝ Araxes - Արաքս, Urumea - Ուրմիա, Aralar - Արարատ և շատ ուրիշներ:

Բայց հետաքրքրականն այն է, որ հայտնաբերված բասկո-հայկական համապատասխանություններն երկու լեզուներում էլ պահպանվել են համարյա լրիվ փոխհամաձայնության մակարդակի վրա: Այս տեղեկություններն ու փաստերը Վահան Սարգսյանին ստիպեցին վերանայել ոչ միայն հայոց պատմությանը, այլև հայոց լեզվի ուսումնասիրությանը վերաբերող մինչ այս կարծրացած մեթոդները: Սովորաբար հակում կար ամեն մի հայերեն բառի ծագումը փնտրել բացառապես դրսում ՝արաբերենում, լատիներենում, հունարենում, պարսկերենում, սանսկրիտում և այլուր, հիմնվելով միմիայն նրանց նմանության վրա, չտալով այն հարցի պատասխանը, թե իսկ հայերենում այն ի՞նչ է նշանակում: 

Հենց այդ պատասխանը որոշեց գտնել մեր հայրենասեր գիտնականը: Կա՞ արդյոք լեզվի մի ինչ որ ներքին էություն, որը կարող է հանդիսանալ որպես համակարգ: Սարգսյանը ձեռնամուխ եղավ իր սեփական «լեզվի ներքին վերականգնման» մեթոդի տեսությունը մշակելու գործին և արդյունքը ակնհայտ, եղավ: Նա որոշեց հայերեն բառերը փորձել ստուգաբանել հենց հայերենով, առանց դուրս գալու հայերենի և հայագիտության սահմաններից: Արդյունքում ի հայտ եկավ լեզվի վերականգնման «ներքին»՝ իր սեփական մեթոդը, որը կիրառվեց լեզվի համեմատական «արտաքին» մեթոդի դիմաց: Գնահատելով այդ մեթոդի առավել արդյունավետությունն ու տրամաբանական լինելը, իսպանացիներն այն անտատանորեն արդեն մտցրեցին իրենց ուսումնական համակարգի մեջ եւ լայնորեն կիրառում են՝ «Վահան Սարգսյանի մեթոդ» անվան տակ:

Այսպիսով Հայագիտության զտում կատարվեց: Ավելի ուշադիր զննումը ցույց տվեց, որ հայերեն գրային համակարգը միակն է, թերեւս, որն իր մեջ պարունակում է զարգացման փուլերի հետքեր, այսինքն այն մեկ շնչով ստեղծված լինել չէր կարող, այդպիսի հղկված այբուբենը պետք է անցներ հարյուրամյակների, հազարամյակների զարգացում, այնտեղ պետք է լիներ նաեւ գրավոր ավանդ, որը կբերեր զարգացման այդպիսի փոփոխություններին: Այստեղից եզրակացություն՝ հայոց լեզուն եւ այբուբենը գոյություն են ունեցել Մեսրոպ Մաշտոցից էլ շատ հազարամյակներ առաջ, իսկ Մեսրոպ Մաշտոցը այն վերականգնեց ուղղակի՝ ավելացնելով ձայնավորները, որոնք ավելի վաղ շրջանում լսվում էին, բայց չէին գրվում: 

Պատահական չէր, որ Վահան Սարգսյանը ընտրված էր Բասկյան Թագավորական Ակադեմիայի պատվավոր անդամ՝ համահեղինակել էր Սերվանտեսագիտական միջազգային հանրագիտարանը, հեղինակ դարձավ առաջին ծավալուն իսպաներեն բառարանի, բասկերեն բառարանի եւ բասկերեն քերականություն հայերեն լեզվով, հրատարակեց 70-ից ավելի գիտական հոդվածներ, մենագրություններ, հետազոտություններ, բազում թարգմանություններ արեց բնագրերից (իսպաներեն, ֆրանսերեն, բասկերեն եւ ռուսերեն գլուխգործոցները): Բասկերի Երկրում բարձր էին գնահատում այդ մեծ հային եւ նրա այցը բասկերի երկիր ազգային տոնի էր վերածվում: Քանի որ մեծ էր նրա ավանդը բասկ ժողովրդի հին լեգենդը նոր կյանքի կոչելու՝ նա մի սովորական գիտնական չէր բասկերի համար, այլ իրենց առասպելական հայրենիքից եկած եւ իրենց լեզվով վարժ խոսող մի կենդանի վկա էր, իրենցից մեկը… Այսպիսով XX դարի վերջն ու XXI դարի սկիզբը թարմ օդի մի ումպ էր կարծես, որ մեր ժողովրդների համար նշանավորվեց իրար վերագտնելու նոր դարաշրջանով:

Վահան Սարգսյանի հետազոտությունների արդյունքում բասկերենում եւ հայերենում իրար համապատասխանող բառերի քանակը հասավ 1000-ի, որոնք բերված են «Բասկերեն-հայերեն զուգահեռների բառարան»-ում: Դրանցից մի քանիսը ձեր դատին եմ ներկայացնում եւ եզրակացությունները դուք արեք՝

agur (ողջույն) – այգօր-ել (ողջունել)

aig (aigu-եկ, արի) – եկ (էկո, էկուր, եկ, արի)

char [չար] (չար,վատ) — չար (վատ, չար)

charago [չարագո] (ավելի չար) – չարագույն (ավելի չար)

aina — այն

Urri (բասկյան հեթանոս օրացույցի II ամիսը) – հոռի (հայկ. հեթանոս օրաց. II ամիս)

gari (գարի) – գարի

tegi (տեղ, վայր) — տեղի (տեղ, վայր)

totolo (գիրուկ, հաստլիկ) – թոթոլ (գիրուկ)

porro (փոր) — փոր

katu — կատու

thu (թուք) — թու-ք (թուք)

ur — ջուր

zabal (լայնք) – ծավալ (ծավալ)

erre — այրել

oker (ծուռ, թեք) – կեռ (կոր, թեք)

orhoi-tu (հիշել) – խորհ-ել (մտածել)

zu — դու եւ այլն

matojn - մածուն

layno - լայն

Եվ այսպես 1000 բառ, ափսոս, որ բոլորը հնարավոր չէ այստեղ ցուցադրել, անհավատալի է…

Հետաքրքրական է, որ հայերի Նախահայր Հայկը իրոք ունեցել է մի թոռ, որի անունն էր՝ Պասկամ: Առաջին անգամ հայկական Պասկամ անվան եւ բասկերի ինքնանվանման հավանական կապը մատնանշել է ակադեմիկոս Նիկողայոս Մառը: Նա կարծում էր, որ վերոնշյալ անունը կապ ունի «բասկ» բառի հետ: Հետաքրքիր է նաեւ, որ «Այտորեն սեմե (ազնվացեղ)» բասկերեն արտահայտությունը բառացիորեն նշանակում է «Հայթոռի որդի»: Հին բասկերը ազնվացեղ էին համարում միայն նրանց, ովքեր ծագում էին Հայթոռի ուղղակի հետնորդներից...

Կարինե Մկրտչյան

https://www.hayagitaran.am/2014/10/id-4750.html

***

THE SPANISH HISTORIAN OF THE XVII CENTURY GASPAR ESCOLANO: "ARMENIANS ARE THE FIRST INHABITANTS OF SPAIN"

In the XVI-XVII centuries, the founders of Basque national historiography Esteban de Garibay, Andres de Poza and Baltasar de Echave considered Armenia the ancestral homeland of the Basques - the most ancient people of Western Europe. And the Spanish historian of the XVII century Gaspar Escolano in his book about the history of the city of Valencia (1610) writes that after the flood Patriarch Tubal and his people landed on the east coast of Spain and that they spoke Armenian. Gaspar Escolano describes with extreme accuracy the places where, according to legend, the remains of Armenians, the first inhabitants of Spain, were buried. Nowadays, churches are located in those places, mainly on the territory of modern Catalonia, and this suggests that these points have long been considered sacred by the Spaniards...

At the beginning of the XX century, a 119-page work "ARMENI ARIANI" (EDIZIONI "HIM", ROMA-1938) was published in Rome under the editorship of famous European linguists. The authors of this very remarkable book convincingly prove that it was the Armenian example of the word that was borrowed by different ethnic groups of the planet and subsequently in the languages of different peoples, at the stages of its origin and education, was subjected to a sound change and was mastered. This book also notes the great and very favorable influence of the spiritual culture of Armenians on the development of the written language of many peoples of the world, especially on the writing of neighboring peoples, in particular, on the creation of the alphabets of the peoples of Iberia (Ivera, Virka - present Georgia), Aghvanka (present Azerbaijan) and not only: there is a lot of evidence that Armenians are considered the progenitors of different peoples of the planet, and Armenian is the basis of many languages...

At the end of the century before last, the English scientist Edward Spencer Dodgson accidentally made a very interesting discovery. Being already a fairly well-known baskologist, Dodgson decided, in order to expand his own horizons, to study the Armenian language and entered the Ecole Special in Paris, in the class of the famous orientalist philologist Auguste Career.

The result was quite unexpected: after only two months of courses, Dodgson noticed that many Armenian words are almost identical to Basque. Dodgson published his reflections on these lexical coincidences in 1884 in the magazine "Euskera" ("Basque language") under the intriguing title "Basque words in the Armenian language".

Dodgson's list of parallels included more than fifty words. It was like a bolt from the blue, particularly for those scientists who had been under the hypnosis of the Basque-Georgian hypothesis for a long time.

Dodgson himself could not explain the reason for the existence of Basque-Armenian correspondences and suggested that these words could have got into Armenian from Georgian, despite the fact that they have no parallels in Georgian. Moreover, we are talking about a very important layer of vocabulary, traditionally considered the primordial foundation of each language.

And the most curious thing is that the discovered Basque-Armenian coincidences have been preserved in both languages almost at the level of complete mutual understanding, for example: Basque. "char" (bad, evil) - arm. "char" (bad, evil), Basque. "anti" (from there) - arm. "anti" (from there), Basque. "ice" (wind) - arm. "ice" (wind), basks. "rubbing and knotting" (to separate) - arm. "ZAT" (separately), basks. tags (place) - arm. "tags" (the place), backs. "Ardi" (sheep) - arm. "Ardi" (RAM), etc.

The second important discovery in the field of ethno-linguistic ties of the Basques and Armenians was made more than a quarter of a century later.

In the 20s, a young Basque philologist Bernardo Estornes Lasa, later a major scientist and academician, was collecting Basque folklore material in the Ropkal Valley, in the eastern part of the province of Navarre. So, in the village of Isaba, almost on the easternmost border of Navarre, Estornes Lasa recorded a local legend that the village of Isaba was founded by Armenians, who were the first inhabitants of Navarre and the ancestors of the Basque people. The legend clarifies that the leader of the Basque people was called Aitor, he came from Armenia with his seven sons and founded seven settlements in Navarre in their honor.

It is also said that the visiting Armenians - the ancestors of the Basques - knew the secret of metalworking. Subsequently, an ancient manuscript was found in the archives of the village, a historical chronicle that confirms oral traditions. It is very noteworthy that in the Basque language, the name Isaba translates as "The Trace of the ancestors", and although it may seem completely incredible, the fact remains that there is still a road in the village of Isaba that bears the name Erminia. Folk tradition connects it with the name Armenia - in honor of the first settlers of Navarre.

All this might seem like a figment of the imagination of the Basque old men, as many researchers have long believed, but science, in particular linguistics and historiography, as well as mythology, came into play. It turned out that in the Basque language, the name of the legendary Basque ancestor haytor literally means "Who came from Haya" or "Descended from Haya", which quite accurately corresponds to the Armenian construction "hayi tor" - "grandson of an Armenian", as the famous German scientist Joseph Karst showed.

It also turned out that the famous ancestor of the Armenians, Hayka, really had a grandson, whose name was Paskam. For the first time, N. Marr pointed out a possible connection between the Armenian name Paskam and the ethnonym of the Basques. Interestingly, in the Basque language there is an expression "haytoren same" - "purebred", literally meaning "son of haytor". This indicates that in ancient times among the Basques, only those who were descended from one of the direct descendants of the ancestor Haytor, who came from Armenia, were considered pure-blooded.

Further searches led to new discoveries. It turned out that all the above facts and coincidences are just the top part of the iceberg of the greatest mystery of European civilization. As it turned out, the theory of the Armenian origin of the oldest people in Europe has deep roots in their historical memory and is reflected in Basque written sources.

Back in the XVI-XVII centuries, the founders of Basque national historiography Esteban de Garibay, Andres de Poza and Baltasar de Echave considered Armenia the ancestral homeland of the Basques and tried to prove it on the basis of Basque-Armenian toponymic coincidences, meaning, in particular. Araks (the name of the river in Armenia and Baskonia) and the name of the Basque mountain Aralar, which has been repeatedly compared with the famous biblical Ararat.

Moreover, Andre de Posa directly claims that the Basques are aliens from Armenia. He even clarifies that the city of Tarragona on the Mediterranean coast of Spain was founded by Armenians and in their language the name Tarragona meant "community of shepherds". It is difficult to say anything about this translation, but the main thing is that the name of Tarragona is very similar to the famous Armenian toponym Taron (according to legend, the ancient Armenians called the region Taron in honor of one of the descendants of Noah – Fogarma or in Armenian – Torgom - approx.ed), the ancient form of which is Taravna.

For three centuries, the opinion of the above-mentioned historians about the Armenian origin of the Basques has become a national tradition and has become very widespread.

The list of primary sources is supplemented by the Spanish historian of the XVII century Gaspar Escolano, who in his book on the history of the city of Valencia (1610) writes that after the Flood Patriarch Tubal and his people landed on the east coast of Spain and that they spoke Armenian. Moreover, Gaspar Escolano describes with extreme accuracy the places where, according to legend, the remains of Armenians, the first inhabitants of Spain, were buried. Nowadays, churches are located in those places, mainly on the territory of modern Catalonia, and this suggests that these points have long been considered sacred.

Unfortunately, all this information remained in the darkness of oblivion for too long due to the fact that at one time the Basque material was not analyzed and evaluated in the light of Armenian sources and the Armenian language. And when, in the twenties of this century, the German linguist Joseph Karst began a detailed and comprehensive study of the Basque-Armenian theory, in a sense it was already quite late.

Over the past period, the hypothesis of the Georgian origin of the Basques has managed to firmly establish itself in Baskology, which has gained numerous supporters. The eastern, but in fact purely Armenian orientation of the Basque national tradition created fertile ground for the "Cartwellization" of the Basques, especially since the Armenian side strangely continued to maintain complete indifference. It came to the point that such Georgian words began to be compared with Basque ones, which were obvious borrowings from Armenian, as the Basque academician Bernardo Estornes Lasa pointed out at the time.

In 1928, the famous German philologist Joseph Karst finally published the results of his many years of research, under the title "Alarodians and Proto-Basques". The book was published in Vienna in French and caused a huge resonance in the scientific world. In this work, Karst presented more than three hundred Basque-Armenian lexical correspondences and a large number of matching elements of phonetics and grammar, including declension, conjugation systems, etc. On this basis, Karst came to the conclusion that Basque and Armenian are two varieties of the same linguistic type, which he called Alarodian. In addition to purely linguistic material, Karst also operated with data from other sciences, in particular ethnography and anthropology.

He was one of the first to draw attention to the fact that anthropologically Basques are Armenoids. It should be particularly noted that Joseph Karst came to his scientific conclusions solely on the basis of his own research, without having any information about the previous works mentioned above. Subsequently, Karst wrote several more books, where he continued to substantiate the theory of Basque-Armenian ethnolinguistic unity, citing new data and evidence.

Over the past period, about three dozen scientific papers have been published in the Araks magazine, which examined various aspects of Basque-Armenian issues, including linguistic material, mythology, ethnography, historiography, and so on. To this should be added several monographs that have been published in recent years.

It should be emphasized that our scientific programs are carried out in close contact with the relevant organizations of the Basque Country, both in Spain and in France. Scientists from different countries are willing to cooperate with our journal, and scientific periodicals of the Basque Country are open to Armenian researchers, and we have already started publishing a large series of materials in the journal Fontes Linguae Vasconum, which is published in Navarre and funded by local governments. To date, six articles have been published in Spanish. It is planned that a series of publications will be published in France, in the Basque yearbook "Lapurdum".

What are the results of Armenian-Basque studies at this stage of the development of science? Naturally, a detailed answer to this question will take a lot of time, since we are talking about a very wide range of scientific developments. Here we can focus only on the main directions of the development of the problem we are interested in, presenting only a very small part of the results obtained.

1. In 1998, a set of Basque-Armenian lexical coincidences was published in Arax magazine, which includes more than six hundred words that are almost identical in both languages. Recently, by order of the Basque publishing house "Chalaparta", the most complete list of Basque-Armenian parallels was compiled, the number of which reached almost a thousand vocabulary units, including many grammar formants. The presence of linguistic analogies allows us to reach a certain level of mutual understanding: in fact, it is possible to make multi-syllabic sentences that will be mostly understandable to both Basques and Armenians. Such a number of coincidences in Basque and Armenian cannot be considered as an accident in any way, and the possibility of borrowing is excluded due to the huge distance separating the two peoples.

It is also curious that in most cases certain words coincide exclusively in Basque and Armenian and have no correspondences at all in any other languages, for example:

basks. Christmas trees "exit" - arm. elk "exit",

basks. the "if" option is arm. "if"

basks. zharaunsi "inherit" - arm. jarangel "inherit",

Basque. muruncha "growling" -arm. merenchots "growling",

basks. murci "kulak" - arm. murc "kulak",

basks. orma "wall" - arm. orm "wall",

basks. tags "place" - arm. tags "place",

basks. toyl "weak" - arm. toyl "weak",

basks. line "size, width" - arm. line "wide",

basks. irurden "third" - arm. erorden "third",

basks. astadun "weighty" - arm. astatun "strong, persistent",

basks. urti "vodonosny" - arm. urti "aquiferous",

basks. astatu "prove" - arm. astatel "prove", etc.

2. There are a huge number of toponymic elements in the Armenian Highlands and Baskonia, which sometimes reach the level of simple repetition, for example: arm. Ashtarak (the name of the city in Armenia) is Basque. Astarac (settlement in the south of France), arm. Goris (a city in the south-east of Armenia) is a Basque. Goris (settlement in Baskonia), arm. Deba (a river in the north of Armenia) is a Basque. Deba (the name of a river in Baskonia), arm. Shubria (the ancient name of the province of Sasun) is Basque. Shuberoa (the name of the Basque province in France), arm. Araks (the name of the famous river) - Basks. Araxes (the name of a river in Baskonia), arm. Aran (the name of the locality in Armenia) is Basque. Aran (a common toponym in Baskonia), arm. Karkar (the name of the locality in Western Armenia) is Basque. Karkar (a well-known toponym in Baskonia), arm. Karbi (the name of a village in Armenia) is Basque. Karbe (a toponym in Baskonia), etc.

Previously, such toponymic coincidences were not of particular interest to science, since similar elements may exist in other regions. However, the Armenian-Basque toponymic parallels have an important feature - in most cases they are translated the same way in both languages, for example: arm. aran "valley" - Basque. aran "valley", arm. karbi "under the stone" - basks. karbe "under the stone", arm. tsaval "width" - basks. sabal "width", etc.

3. As noted above, according to the Basque folk tradition, Armenia was considered the ancestral homeland of the Basques, moreover, various sources note that the newcomers from Armenia knew the secret of metalworking, in particular copper and iron. In this regard, the self–name of the Basques is very remarkable - euskaldun, which comes from the root element eusk, which has different forms in different dialects - eusk, usk, esc, ask, etc. This root, as we have shown, is etymologically related to the Armenian word wax "gold", which exists in dialects in various variants: iski, veske, aski, uski, etc. The Armenian word wax "gold" has passed into the proper name Voskan, which literally means "having gold" and resembles the ethnic name of the Basques - Bascon, recorded in Latin sources as vascon. It is curious that during the time of the Ararat (Urartian) kingdom, the southeastern shore of Lake Van, that is, the cradle of the Armenian people, was called Khubushkia, which literally means "valley of the US-cov", that is, "golden valley"... And it is very noteworthy that in the early medieval Armenian sources, the Urartian Hubushkia, "valley of the Usks" or "golden valley", already has another name, namelyайayots dzor, which means "valley of the Armenians" or "Armenian valley". On the other hand, Urartian inscriptions mention the Ushkiani Mountains on the northeastern coast of Lake Urmia: at the time of Strabo, the Ushkiani mountains were already called Armenian Mountains, and in subsequent Armenian sources they are known as Voskean - "golden". All these facts allow us to conclude that for our ancestors the concepts of "gold miner" and "Armenian" were synonymous, which is confirmed by Basque folk legends.

Currently, the theory of Armenian-Basque kinship is being successfully developed. Of course, we cannot say that all the issues have been finally resolved, but the most important thing is already clear: there is a very deep Armenian layer in the Basque civilization, which arose as a result of migration processes in the prehistoric era. It is generally recognized that the Basques are the most ancient people of Western Europe. In any case, they appeared there long before the arrival of the Indo-Europeans, whose first invasions date back to 1000 BC. Consequently, by this time the Armenian ethnolinguistic element already existed in Western Europe and subsequently had a tangible impact on the development of European civilization. In Basque folk tales there are strange mythological characters - basayouns, who were the masters of the forest - very simple and good-natured creatures. They were distinguished by great physical strength, but they always succumbed to the mind. Their bodies were covered with hair, and they lived apart, away from ordinary people.

Similar characters exist in the mythology of different peoples, but the Basque Basayouns have a very important distinguishing feature: they knew the secret of metalworking and wheat cultivation. It is obvious that in a certain period there was a fusion of mythological ideas with historical events. The image of simple-minded forest giants could have existed in local mythology even before the arrival of the Armenian tribes, but later the newcomers from Armenia, who possessed the secret of metalworking and wheat cultivation, were identified with the Basayouns, since at that time people who could melt metal and grow grain could well be considered supernatural beings. These data suggest that the Armenian tribes, in addition to their language, also brought to Europe the most important industrial achievements: metal processing and grain cultivation. And therefore it is not by chance that some agricultural terms almost completely coincide in Basque and Armenian, for example:

basks. gary "millet" - arm. gary "barley"

basks. arich "oak" - arm. arich "oak",

basks. asi "grow" - arm. assn-el "grow",

basks. inchouse "nut" - arm. incoiz "nut",

basks. erka "furrow" - arm. erk-ate "furrow",

basks. orots "calf" - arm. oroch "lamb"

basks. ardi "ram" - arm. ardi "ram"

basks. einz "goat" - arm. aic "goat",

basks. ar "wild goat" - arm. ar-n "wild goat",

basks. ATO "herd" - arm. from "herd", Basque.

basks. matoin "sour milk" - arm. matsun "sour milk", etc

It should also be added that, according to archaeology, the penetration of the Armenoid race into the Iberian Peninsula dates back to the middle of the third millennium BC. By this time, the first monuments of megalithic architecture appear there.

Vahan SARGSYAN

President of the International Linguistic Academy

***

WHY DO BASQUES GIVE THEIR CHILDREN ARMENIAN NAMES

Relatives of Armenians in the Pyrenees...

A lot has been written about the similarities between the two peoples living at a distance of about four thousand kilometers from each other. However, at the same time, a lot remains unsolved in this topic. It's about Armenians and Basques...

If you search for the Basque Country (Euskadi) in the well-known Internet encyclopedia Wikipedia, then in the column "History" we will come across the following: "This section of the article has not been written yet."

Despite the fact that the Basques have inhabited the north of Spain and the south of France since time immemorial, there is no unified theory about the origin of this mysterious people, as there is no consensus about the origin of their language.

Soviet science sought to find a kinship between the Basques and Georgians, but this hypothesis remained a hypothesis due to the lack of facts. And the Basques themselves categorically reject this version.

"They don't even reject it, but grin at the mention of it. They are sure that Stalin invented it in order to spread the idea of revolution throughout Europe," Artak Avdalyan, a film director, author of numerous documentaries and broadcasts, who also shot a documentary about the Basques, told Sputnik Armenia.

At the same time, at a certain period, publications began to appear in which the relationship with the Basques was attributed to the Armenians. It is interesting that for the first time researchers and ethnographers of Euskadi started talking about this, which greatly intrigued local scientists.

"For many years we had no idea about the connection of the people of northern Spain with the Armenians," Avdalyan notes.

According to him, the theory that the Basque roots still go back to Armenia is held not only by the majority of ethnographers and scientists of Baskonia, but also by a significant part of the population.

"Even the ultra-nationalist residents of Euskadi are confident and claim that they came from Armenia 5,000 years ago," says the filmmaker.

The Armenian researcher, the late Vahan Sargsyan, who was also an honorary member of the Basque Royal Academy, together with their scientists studied the relations between the two peoples, in particular, compared the Armenian and Eusker.

"Vahan Sargsyan translated works of Basque literature into Armenian, and it was they who commissioned these works," Avdalyan notes.

One of the works translated by Sarkisian is a work by Joseph Agustin Shaoa called "Aitor. Cantabrian legend", first published in 1845 in the newspaper "Ariel". It had a huge influence in the development of Basque studies and in the formation of Basque national identity. The main character of the book is Aitor, whom the author presents as the ancestor of their people. As the researchers suggest, this name came from the Basque phrase aitoren seme, which means "aristocrat, purebred". At the same time, the name Aitor literally corresponds to the expression Hayi tor, which in Armenian means "grandson of Aya", that is, "grandson of an Armenian". In particular, the German Armenian writer Josev Karst wrote about this correspondence.

According to Avdalyan, today Aitor is one of the most common male names in Baskonia.

Based on Vahan Sargsyan's research, he gives examples of related words. Among them "ktratel" (cut), "chmrtel" (crumple), "urti" (fertile), "vordi" (son), "kar" (stone), "sar" (mountain). In Armenian, "valley" means "dashtavair", in Basque - "tsavalatechia", which literally means "expanded place" in Armenian. The particle "che" expresses negation in both languages, and the letter "q" at the end of the word expresses the plural. In addition, the declensions of verbs coincide in the two languages.

According to Avdalyan, the similarity between languages often reaches the point that sometimes it is possible to understand the meaning of phrases and sentences. He notes that Euskari is a more archaic variant of Armenian — it is necessary to take into account the changes that have occurred over 5000 years, especially since languages have developed differently.

The names of the localities of the two countries are also very similar. For example, the Basques also have Mount Araler, at the foot of which the Arax River flows. There are also rivers Deba (by analogy with Debit), Urmia.

"As the Basques themselves told me, they wanted to transfer the geographical names of their historical homeland, but since there are no lakes in Escuadi, they gave the names "Deba" and "Urmia" to the rivers," Avdalyan stressed.

He adds that in Euskadi, the study of this topic is carried out in scientific centers, while in Armenia only individuals. Be that as it may, cooperation between the two countries could lead to the fact that after a while information finally appeared in the column "History of the Basques" of the online encyclopedia Wikipedia.

https://ru.armeniasputnik.am/columnists/20180218/10591543/rodstvenniki-armyan-na-pireneyah-ili-pochemu-baski-nazyvayut-svoih-malchikov-ajtor.html

***

Spaniards came from Armenia - VIDEO

https://www.youtube.com/watch?v=BO-ZHJRK8ZU