ЛОРД БАЙРОН: "Я ВЫУЧИЛ ЯЗЫК АРМЯН, ЧТОБЫ ПОНЯТЬ, КАК И НА КАКОМ ЯЗЫКЕ ГОВОРИЛИ БОГИ"

По мнению великого английского поэта, "на земном шаре нет другой страны, которая была бы так насыщена чудесами, как земля армян…"

2 декабря 1816 года великий английский поэт лорд Джордж Гордон Байрон прибыл в армянский монастырь мхитаристов в Венеции для изучения армянского языка. С помощью аббатов монастыря острова святого Лазаря поэт активно знакомился с армянскими манускриптами и с большим восхищением отзывался об армянской культуре. Отец Арутюн учил его армянскому языку и вместе они создали "Грамматику английского и армянских языков".

Свои упражнения по армянскому письму Байрон собрал воедино в книге "Lord Byron Armenian Exercises and Poetry". В июле 1823 года Байрон оставил Италию, чтобы присоединиться к греческим повстанцам, которые вели войну за независимость против турецких варваров - Османской империи.

Вот что писал великий английский поэт про армян и Армению:

"Прибыв в Венецию в 1816 году, на меня, как, вероятно, и на всех других путешественников, произвела большое впечатление община св. Лазаря, которая, кажется, соединяет в себе все преимущества монастырского учреждения, не обладая ни одним из его пороков. Чистота, комфорт, кротость, непритворное благочестие, таланты и добродетели братьев ордена способны внушить светскому человеку убеждение, что существует другой, лучший мир даже в этой жизни. Эти люди – духовные лица порабощенной, но благородной нации, которая подверглась изгнанию и гнету наравне с евреями и греками, но не вынесла из него ни озлобленности первых, ни раболепия вторых. Эта нация приобрела богатства, не прибегая к ростовщичеству, и все почести, которые могут быть дарованы тому, кто находится в рабстве без интриг…"

"Трудно было бы, быть может, найти летописи народа, менее запятнанные преступлениями, чем летопись армян, добродетели которых были мирные, а пороки – следствие притеснений. Но какова бы ни была их судьба, а она печальна, что бы ни ожидало их в будущем – их страна всегда должна оставаться одной из самых интересных на всем земном шаре; и уже самый их язык, быть может, требует только большего изучения, чтобы получать все больше привлекательности…".

"Если Библия правильно толкуется, то рай был расположен именно в Армении, которая заплатила также дорого, как и потомки Адама вообще, за мимолетное участие ее почвы в блаженстве того, кто был создан из ее праха; там начала спадать вода после потопа и вылетел голубь. Но почти что с исчезновением рая начались и несчастия страны, потому что хоть она долгое время была могущественным царством – она редко была независима; персидские сатрапы и турецкие паши в равной степени содействовали разорению того края, где бог создал человека по своему образу и подобию".

"Я выучил язык армян, чтобы понять, как и на каком языке говорили боги, ибо армянский язык есть язык богов и Армения есть родина богов, и боги родом из долины Араратской. На земном шаре нет другой страны, которая была бы так насыщена чудесами, как земля армян…".

***

ԼՈՐԴ ԲԱՅՐՈՆ. «ԵՍ ՍՈՎՈՐԵԼ ԵՄ ՀԱՅԵՐԻ ԼԵԶՈՒՆ, ՈՐՊԵՍԶԻ ՀԱՍԿԱՆԱՄ, ԹԵ ԻՆՉ ԼԵԶՎՈՎ ԵՆ ԽՈՍԵԼ ԱՍՏՎԱԾՆԵՐԸ»

19-րդ դարի անգլիացի մեծ բանաստեղծ, ռոմանտիզմի վառ ներկայացուցիչ և առհասարակ եվրապական գրականության մեծագույն գրող Ջորջ Գորդոն Բայրոնը համարվում է նաև առաջին հայագետներից մեկը, նրա օգնությամբ անգլերենից հայերեն և հայերենից անգլերեն են թարգմանվել մի շարք ձեռագրեր, Բայրոնը նաև ստեղծել է անգլերեն-հայերեն բառարան:

1816 թ.-ի դեկտեմբերի 2-ին Ջորջ Բայրոնը ժամանում է Վենետիկի Մխիթարյան միաբանություն հայոց լեզուն սերտելու նպատակով: Պոետը սկսում է ծանոթանալ հին հայկական ձեռագրերի հետ, ուսումնասիրում է մշակույթն ու հիանում նրանով: 

Ահա թե ինչ է գրել լորդ Բայրոնը Հայաստանի և հայերի մասին.

«Ինչպես ինձ, այնպես էլ մնացած ճանապարհորդների վրա մեծ տպավորություն թողեց Վենետիկի Սբ. Ղազարի համայնքը, որն ասես իր մեջ միավորում է վանքային հաստատության բոլոր առավելությունները` մաքրություն, հարմարավետություն, հեզություն, անկեղծ աստվածասիրություն: Միության եղբայրների տաղանդն ու բարեգործությունը ունակ են աշխարհիկ մարդուն համոզել, որ գոյություն ունի մեկ ուրիշ աշխարհ, մեկ ուրիշ կյանք հենց այս կյանքում, հենց այս աշխարհում: Այս մարդիկ ստրկացված, բայց ազնվական մնացած ազգի հոգևոր դեմքերն են, ազգ, ով հրեաների և հույների նման ենթարկվել է աքսորի ու հալածանքի, սակայն չի չարացել առաջինների և չի դարձել ստորաքարշ երկրորդների պես»: 

«Այս ազգը ձեռք է բերել հարստություն առանց վաշխառության: Դժվար է գտնել մի այնպիսի ազգի նկարագիր, որն այսքան տառապանքների միջով է անցել, բայց մնացել է այսքան անարատ: Ինչպիսին էլ որ լինի նրանց ճակատագիրը, ինչ էլ որ նրանց սպասի ապագայում` նրանց երկիրը միշտ կլինի ամենահետաքրքիրներից մեկն աշխարհում, իսկ նրանց լեզուն` ամենագրավիչներից մեկը»:

«Եթե Աստվածաշունչը ճիշտ է վերծանվում, ապա դրախտը եղել է հենց Հայաստանում, և հայերը վճարել են նույնքան թանկ, որքան Ադամի սերունդները: Հենց այստեղ ջրերը հետ քաշվեցին ջրհեղեղից հետո, և այստեղ բաց թողնվեց աղավնին: Բայց կարծես դրախտի անհետացման հետ էլ սկսվեցին այս ազգի դժբախտությունները: Ժամանակին այս երկիրը հզոր թագավորություն էր, բայց միշտ չէ, որ նրան հաջողվել է պահպանել իր անկախությունը: Պարսիկ սատրապներն ու թուրք փաշաները հավասար չափով մեղսակից են այն երկրամասի քայքայմանը, որտեղ Աստված ստեղծեց մարդուն իր պատկերով և իր նմանությամբ»:

«Ինձ զբաղեցնելու համար ես ամեն օր հայկական միաբանությունում ուսումնասիրում եմ հայոց լեզուն: Ես հասկացա, որ պետք է ուղեղս մի որևէ դժվար բանով զբաղեցնեմ, ահա և ընտրեցի ամենաբարդն ու ստիպեցի ինձ կենտրոնանալ: Ճոխ է հայոց լեզուն, և առատորեն կվարձատրվի նա, ով կուսումնասիրի այն»:

6 ամսվա գրաբարի ուսումնասիրությունների ընթացքում միաբանության հոգևոր հայրերի մեկի՝ Հարությունի հետ Բայրոնը ստեղծում է «Անգլերենի և հայերենի քերականությունը».

«Ես սովորել եմ հայերի լեզուն, որպեսզի հասկանամ, թե ինչ լեզվով են խոսել աստվածները, քանզի հայոց լեզուն աստվածների լեզու է… եվ Հայաստանն աստվածների հայրենիք է, աստվածներն էլ ծնունդով Արարատյան դաշտավայրից են»:

Ի նշան երախտագիտության՝ Հայաստանում տեղադրվել է բանաստեղծի հուշարձանը, Երևանում Բայրոնի անունով փողոց կա, իսկ Գյումրիում՝ դպրոց: