ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՊԱՅԹԵՑՐԵԼ ԵՆ ԲԱՔՎԻ ԱՄԵՆԱՄԵԾ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆ

Վկաները պնդում են, որ Թադեոսի եւ Բարդուղիմեոսի սուրբ առաքյալների անվան հայկական եկեղեցին Ադրբեջանի մայրաքաղաք Բաքվի ամենագեղեցիկ շենքն էր ՝ հիացնելով արտաքին եւ ներքին գեղեցկությամբ, վարպետորեն նկարված ճարտարապետական հորինվածքներով: Բայց դա չի փրկել նրան ադրբեջանցի բարբարոսներից։ Հայկական եկեղեցու տեղում կառուցվել է ադրբեջանական պետական կոնսերվատորիան...

***

Բաքվի Սուրբ Թադևոս-Բարդուղիմեոս մայր տաճար կամ Բուդակովսկի եկեղեցին Հայ Առաքելական եկեղեցու կոթող էր Բաքվում։ Եկեղեցին գտնվում էր Դիմիտրովա-Բոնդարնայա-Շամսի Բադալբեյլի փողոցում։

Տաճարը կառուցվել է 1900 թվին։ 1911 թվին օծվել է Բաքվի հայության միջոցներով կառուցված Ս. Թադեոս և Բարդուղեմեոս եկեղեցին (ունեցել է 1500-տեղանոց աղոթասրահ, ընդարձակ նախասրահ և աչքի է ընկել վեհ ճարտարապետությամբ ու շքեղ կահավորմամբ)։

Քանդվել է 1930-ականներին, տեղում կառուցվել է Բաքվի կոնսերվատորիայի շենքը։
Սբ. Թադեոս և Բարդուղեմեոս եկեղեցու ճարտարապետն է Հովհաննես Քաջազնունին։
Եկեղեցու հիմքում պահպանելով կենտրոնագմբեթ, հավասարակողմ խաչի հայեցակարգը, գլխավոր ծավալի չորս անկյունները ձևավորել է չորս պարագծով կորագիծ խորաններով, որով խախտել է հայկական եկեղեցաշինության հատակագծային հիմնական առանձնահատկությունը՝ կենտրոնագմբեթ համակարգի քառաթև պարզ և բնորոշ ծավալը։

Դրա հետ մեկտեղ՝ հետաքրքիր է լուծված զանգակատան տեղն ու դիրքը՝ ընդհանուր համայնապատկերում։ Այն եռաթռիչք կամարաշարով առաջ է բերված արևմտյան ճակատից։

***

Բաքվի Սուրբ Թադևոս-Բարդուղիմեոս մայր տաճարը․ հետաքրքիր տեղեկություններ

Բաքվի Սուրբ Թադևոս-Բարդուղիմեոս մայր տաճար (ադրբ.՝ Müqəddəs Faddey və Varfolomey Kilsəsi) կամ Բուդակովսկի եկեղեցի (ադրբ.՝ Budaqov kilsəsi), Հայ Առաքելական եկեղեցու կոթող էր Բաքվում։ Եկեղեցին գտնվում էր Դիմիտրովա-Բոնդարնայա-Շամսի Բադալբեյլի փողոցում։

Կառուցման պատմություն

Բաքվեցի մեծահարուստ Ենովք Բուդաղյանի կտակած միջոցներով Բաքվի կենտրոնում հայկական եկեղեցի կառուցելու համար 1898 թ.-ին Սանկտ Պետերբուրգի ճարտարապետների կայսերական ընկերությունը հայտարարում է մրցույթ։ 1907 թվականի փետրվարի 28-ին մրցույթին ներկայացվեցին հինգ նախագծեր, որոնցից մեկն էլ Հովհաննես Քաջազնունու նախագիծն էր։ Հունիսի 4-ին ստացվում է ժյուրիի պատասխանը, որի համաձայն հաղթող էր ճանաչվում Գաբրիել Տեր-Միքայելյանի նախագիծը, իսկ երկրորդ տեղում էր ճարտարապետ Պետրովսկու նախագիծը։ Սակայն Բուդաղյանի ժառանգները դժգոհ են մնում արդյունքից, և հունիսի 7-ին նրանք պատվերը տալիս են Քաջազնունուն։ Օգոստոսի 2-ին նա սկսում է եկեղեցու շինարարական աշխատանքները։ Շինարարությանը հետևում էր շինհրապարակում կառուցված փայտե տնակից։ Եկեղեցու կառուցման բյուջեն, ըստ նախնական նախագծի, կազմել է 300 հազար ռուբլի, սակայն ժառանգված գումարը ընդամենը 200 հազար էր, այդ պատճառով Քաջազնունին կատարում է որոշ փոփոխություններ, մասնավորապես եկեղեցու տարողունակությունը 1500 մարդուց պակասեցնում է 1000-ի։ Հակադաշնակցական քրեական հետապնդումների պատճառով, 1911 թվականին Քաջազնունին ստիպված է լինում մեկնել երկրից, չկարողանալով անձամբ հսկել եկեղեցու շինարարությունը։ Նրա բացակայության ընթացքում շինարարությանը հետևում և ավարտին է հասցնում ճարտարապետ Նիկողայոս Բաևը։ 1914 թվականին կայանում է եկեղեցու օծման արարողությունը, որից հետո Ենովք Բուդաղյանի աճյունը, որ ժամանակավորապես հողին էր հանձնվել հայկական հին գերեզմանատանը, տեղափոխվում և վերահուղարկավորվում է նորակառույց եկեղեցու բակում, ինչպես նախօրոք հայտարարել էր հայկական եկեղեցու ավագ քահանա Ղևոնդ Տեր-Աստվածատուրյանը։

Ներքին և արտաքին տեսքը

Եկեղեցին աչքի էր ընկնում կոթողայնությամբ։ Ականատեսները վկայում են, որ դա Բաքվի ամենագեղեցիկ շենքն էր, հիացնում էր ներքին ու արտաքին շքեղությամբ՝ վարպետորեն նկարված ճարտարապետական դրվագներով։ Քաջազնունու եկեղեցու ճարտարապետությունը կարելի է դիտել որպես հայ ազգային ոճի նոր, յուրովի մեկնաբանում, և եթե կարելի է այդպես բնութագրել՝ «Նոր հայկական գոթիկա»։ Եկեղեցու հիմքում պահպանելով կենտրոնագմբեթ, հավասարակողմ խաչի հայեցակարգը, գլխավոր ծավալի չորս անկյունները ձևավորել է չորս պարագծով կորագիծ խորաններով, որով խախտել է հայկական եկեղեցաշինության հատակագծային հիմնական առանձնահատկությունը՝ կենտրոնագմբեթ համակարգի քառաթև պարզ և բնորոշ ծավալը։ Դրա հետ մեկտեղ՝ հետաքրքիր է լուծված զանգակատան տեղն ու դիրքը՝ ընդհանուր համայնապատկերում։ Այն եռաթռիչք կամարաշարով առաջ է բերված արևմտյան ճակատից։ ‎Որոշ առումով եկեղեցուն նման է նաև Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցին։

Քանդում

Ցավոք սրտի տաճարն ընկավ «ոչ-ցանկալի» հուշարձանների ցուցակի մեջ։ 1930-ականներին որոշվեց քանդել։ Ականատեսների վկայությամբ, քանդում էին երեք տարի շարունակ ու էլի չէր փլուզվում։ Ստիպված են լինում պայթեցնել (1937 թ.): Պատմում են, որ կոտրվեցին քարերը, բայց ոչ շինվածքի կցակարերը։ Այդքան ամուր էր կառուցված տաճարը։ Եկեղեցու տեղում կառուցվել է Բաքվի կոնսերվատորիայի շենքը։

https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D6%87%D5%B8%D5%BD-%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80_(%D4%B2%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82)

***

ВЛАСТИ АЗЕРБАЙДЖАНА ВЗОРВАЛИ САМУЮ БОЛЬШУЮ АРМЯНСКУЮ ЦЕРКОВЬ БАКУ: ПОДРОБНОСТИ

Свидетели утверждают, что армянская церковь имени святых апостолов Фаддея и Варфоломея было самым красивым зданием в столице Азербайджана - Баку, восхищая внешней и внутренней красотой, мастерски нарисованными архитектурными композициями. Но это не спасло ее от варварского разрушения со стороны Азербайджана. На месте армянской церкви была построена Государственная азербайджанская консерватория...

В конце XIX и начале XX века, вплоть до 30-40-х годов, в столице Азербайджана - Баку на средства армян и по проектам армянских архитекторов были построены несравнимо высокохудожественные архитектурные сооружения, общественные и жилые здания. И, конечно же, были возведены армянские храмы.

В 1914 году на средства Е. Будагова (Будагяна) было возведено здание величественного Армянского Собора Св. Фаддея и Варфоломея - по проекту архитектора Ованнеса Каджазнуни (впоследствии - первого премьер-министра Первой Республики Армения).

Собор был спроектирован в 1906 году. В августе 1907 года началось строительство армянской церкви имени св. апостолов Тадевоса и Бардугимеоса (Фаддея и Варфоломея). Чтобы непосредственно следить за работой над строительством, Каджазнуни построил временный деревянный домик, все свое время находясь на стройке.

Церковь привлекала внимание своей монументальностью. Раскраска из белого камня и золотого покрова под лучами солнца придавала церкви особенную величавость.

Свет, падающий с разноцветных витражных окон, получал богатые цвета. Исторический армянский стиль тут получил готические оттенки. На архитектурность церкви Каджазнуни можно взглянуть как на новый армянский национальный стиль - "новую армянскую готику", отмечает Ourbaku.com. Свидетели утверждают, что это было самым красивым зданием в Баку, восхищая внешней и внутренней красотой, мастерски нарисованными архитектурными композициями.

В 30-х годах Собор был разобран, а на фундаменте его возведено здание Государственной азербайджанской консерватории, имевшее по этой причине в основании форму креста. Свидетели рассказывали, что при разрушении церкви ломались камни, но не швы - до того крепко было построено здание. Чтобы разрушить их, власти Азербайджана приняли решение попросту взорвать армянскую церковь. Еще говорят, что до сих пор - несмотря на разрушение церкви - если пролетать над ней на вертолете, можно увидеть крест, который был заложен в фундаменте церкви.

Еще одна армянская церковь в Баку - Церковь Святой Богоматери (Сурб Аствацацин).

Сведений о церкви Сурб Аствацацин практически не сохранилось. Согласно некоторым данным, она была построена в 1797-1799 годах в квартале Ичери Шехер, возле армянского караван-сарая, по левую сторону от Девичьей башни. В конце XIX века армянский священник М. Бархударянц, посетивший Баку с инспекцией, отмечал, что армяне Баку имеют две каменные церкви: большую - имени Св. Григория Просветителя и малую - Сурб Аствацацин (Св. Богородица). Последняя характеризовалась им как очень старая, о чем свидетельствовали внутренние и внешние формы архитектурной постройки.

Поскольку в районе Ичери Шехер проживало не так много армян по сравнению с остальным Баку, церковь не имела большого прихода. По этой же причине о ней сохранилось мало сведений. Территория, на которой была построена церковь, была культовым местом, поэтому представители каждой конфессии стремились иметь здесь свои святилища. По словам работавшего в 1992 году в Баку дипломата, в 1992 году, в разгар карабахского конфликта, церковь была разрушена. Об этом пишет и wikipedia.org.

Спасаясь от погромов 1988-90 годов, армянское население Баку покинуло город, вынужденно "оставив в заложницах" там Армянскую Церковь Святого Григория Просветителя, в которой навсегда оставил частичку своего сердца каждый верующий бакинский армянин.

Армянская Церковь Святого Григория Просветителя (по-армянски Григора Лусаворича) была заложена в 1863 году по инициативе главы Шемахинской епархии вардапета Даниэла Шахназарянца на средства Д. Меликова (Меликяна), который именно в том году разбогател, запустив первую в Апшеронском нефтеносном регионе нефтеперегонную установку собственной конструкции.

Здание церкви было построено на Колюбакинской площади, или "Парапете", как ее называли в народе. Архитектором здания был архитектор города Баку и губернии К. К. Гиппиус.

В 1869 году церковь была освящена, хотя строительство продолжалось еще до 1871 года. В 1873 году в ограде этого собора были построены церковно-приходская школа, библиотека и постройки под жилища Епархиального церковного начальства. В 1888 году на соборе были установлены колокола. Позже рядом было построено здание армянского человеколюбивого общества, где расположилась библиотека. С 1918 года церковь стала кафедральной.

Храм был главным местом поклонения значительной части армянской общины Баку до его вынужденного исхода из города. В 1989 году церковь подверглась акту вандализма, все символы веры (в том числе - купольный крест и колокол) были утрачены. Поджог в 1990 году также серьезно повредил церковь, в том же году она была упразднена. В 2002 году на базе церкви, находящейся на балансе администрации президента Азербайджана, была образована библиотека. В настоящее время храм используется как книгохранилище библиотеки Управления по делам президента Азербайджана пишет Tury.ru.

В апреле 2010 года церковь посетили находящиеся в Баку для участия на Всемирном саммите духовных лидеров Патриарх Московский и всея Руси Кирилл и Католикос всех армян Гарегин II. Гарегин II и сопровождавшие его высокопоставленные армянские священнослужители помолились в церкви, воспев средневековые гимны. Впервые за многие годы в армянском храме вознеслась армянская молитва. В последний ли...?

https://armedia.am/rus/news/51786/chastichka-armyanskogo-serdca-navsegda-ostavlennaya-v-centre-baku.html

*** 

AZERBAIJANI AUTHORITIES HAVE BLOWN UP THE LARGEST ARMENIAN CHURCH IN BAKU: DETAILS

Witnesses claim that the Armenian Church named after the Holy Apostles Thaddeus and Bartholomew was the most beautiful building in the Azerbaijani capital Baku, admiring the external and internal beauty, artfully painted architectural structures. The Azerbaijani State Conservatory was built on the site of the Armenian church...

*** 

St. Tadevos-Bartholomew Cathedral in Baku: interesting information

The Cathedral of St. Tadevos-Bartholomew in Baku (ADR. Or Budakov Cathedral (ADR. Budaqov kilsəsi) is an obelisk of the Armenian Apostolic Church in Baku. The church was located on Badalbayla Dimitrova-Bondarnaya-Shamsi Street. Construction history On the funds bequeathed by the Baku rich man Enovk Budagyan for the construction of an Armenian church in the center of Baku in 1898, the Imperial company of Architects of St. Petersburg announces a competition. On February 28, 1907, five projects were submitted to the competition, one of which was the project of Hovhannes Kajaznuni. On June 4, the jury's response was received, according to which the project of Gabriel Ter-Mikaelyan became the winner, and the project of architect Petrovsky took the second place. However, Budagyan's heirs remain dissatisfied with the result, and on June 7, they order Kachaznuni. On August 2, he begins the construction work of the church. The construction was supervised by a wooden house built on the construction site. The budget for the construction of the church, according to the preliminary draft, amounted to 300 thousand rubles, but the inherited amount was only 200 thousand, so Kachaznuni makes some changes, in particular, the capacity of the church of 1,500 people is reduced by 1,000. In 1911, due to anti-Dashnak criminal prosecutions, Kajaznuni was forced to leave the country, having failed to personally control the construction of the church. In his absence, the architect Nikogayos Bayev oversees and completes the construction. In 1914, the consecration ceremony of the church took place, after which the ashes of Enovka Budagyan, who was temporarily buried in the old Armenian cemetery, were transported and reburied in the courtyard of the newly built church, as stated in advance by the senior priest of the Armenian Church, Gevond Ter-Astvatsaturyan. External and internal appearance The church was distinguished by its monumentality. Eyewitnesses say that it was the most beautiful building in Baku, admired the internal and external luxury with artfully painted architectural fragments. The architecture of the Kajaznuni temple can be considered as a new, original interpretation of the Armenian national style, and if so can be described as "new Armenian Gothic". Retaining the concept of a Central, equilateral cross at the heart of the church, the four corners of the main volume were formed by curved cubes along four perimeters, thus, it violated the main planned feature of the Armenian church construction - the four thousandth simple and characteristic volume of the central-based system. At the same time, the place and position of the permitted bell tower in the general panorama is interesting. He is three thousandth kamarashar ahead of the Western Front. In a sense, the church is similar to the Kazanchetsots Church in Shushi. Demolition Unfortunately, the temple was included in the list of "undesirable " monuments. In the 1930s it was decided to demolish. According to eyewitnesses, they destroyed three years in a row and have not yet fallen apart. They were forced to blow up (1937.They say that the stones broke, but not the trailers to the building. So firmly was the temple built. The building of the Baku Conservatory was built on the site of the church. https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D6%87%D5%B8%D5%BD-%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80_(%D4%B2%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82)