«ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՊԵՏՔ Է ԲԱՐՁՐԱՑՆԻ ՆԱԽԻՋևԱՆԻ ՀԱՐՑԸ․ ՆԱԽԻՋևԱՆԸ ԵՐԲԵՔ ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ՄԱՍ ՉԻ ԵՂԵԼ»

Step1.am-ի հարցերին պատասխանում է «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար, ՀՀ ԱԳ նախկին նախարար Արա Պապյանը

-Պարոն Պապյան, Նախիջեւանի սահմանադրությունից հանվել է Մոսկվայի եւ Կարսի պայմանագրերին հղումը: Նախիջեւանի սահմանադրության նախաբանում նշվում էր, որ «ինքնավարության հիմքերը դրվել են 1921 թվականի մարտի 16-ի Մոսկվայի միջազգային պայմանագրով եւ 1921 թվականի հոկտեմբերի 13-ի Կարսի միջազգային պայմանագրով, որոնք ներկայումս ուժի մեջ են»։ Այսպիսով ի՞նչ իրավական հիմք է մնում, որ Նախիջեւանը մնա Ադրբեջանի ենթակայության տակ։

- Ոչ մի իրավական հիմք չկա։ Այն ժամանակ էլ իրավական հիմք չկար, որովհետեւ Մոսկվայի եւ Կարսի պայմանագրերն անօրինական փաստաթղթեր են ի սկզբանե։ Եվ Վիեննայի կոնվենցիայի համաձայն՝ եթե փաստաթուղթը կնքման պահին ոտնահարել է միջազգային իրավունքի հիմնադրույթները, ապա ինքը կնքման պահից անօրինական է։ Մյուս հարցն այն է, որ Մոսկվայի պայմանագիրը, որը հիմք է հանդիսացել Կարսի պայմանագրի համար, փոխարինվել է 1925 թվականի դեկտեմբերի սովետաթուրքական պայմանագրով, որն էլ չեղյալ է հայտարարվել 1945-ին։ Եվ երրորդ, Նախիջեւանը երբեք էլ Ադրբեջանի մաս չի եղել, անգամ Մոսկվայի պայմանագրով, այն եղել է պրոտեկտորատ Ադրբեջանի ենթակայության տակ։ Դա լրիվ այլ բան է։

Եվ երբ ինքնավարություն հայտարարվեց, անգամ Թուրքիան 1924 թվականին պաշտոնապես բողոքեց, որ սա ոտնահարում է Մոսկվայի պայմանագիրը։ Հետեւաբար, ես կարծում եմ՝ ոչ մի իրավական հիմք չկա, որ Նախիջեւանը գտնվի Ադրբեջանի ենթակայության տակ։ Ես կարծում եմ, որ Հայաստանը պետք է բարձրացնի Նախիջեւանի հարցը, որովհետեւ այդ անօրինական գործընթացն էր, որ այսօր հիմք հանդիսացավ մեկ այլ անօրինական գործընթացի համար, այն է այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ գործընթացները։ Դրա հիմնավորումն այն է, որ իբր Ադրբեջանիր երկու մասերն իրար հետ պետք է ցամաքային կապ ունենան։

- Իրանն ի՞նչ դիրքորոշում ունի Նախիջեւանի հարցի շուրջ, ի՞նչ եք նկատում, հնարավո՞ր է վերադարձ դեպի Իրանի ենթակայություն։

- Ոչ, դա չի կարող լինել, որովհետեւ 1928 Թուրքմենչայի պայմանագրով Իրանը հրաժարվել է Նախիջեւանից՝ հօգուտ Ռուսաստանի։ Բացի այդ, Նախիջեւանը ճանաչվել է Հայաստանի Հանրապետության մաս, որովհետեւ Նախիեջեւանը եղել է Երեւանի նահանգի մաս։ Իսկ Երեւանի նահանգի պատկանելությունը Հայաստանին երբեք չի էլ վիճարկվել, քանի դեռ բոլշեւիկները չեկան ու չսկսեցին զոհաբերել հայերի շահերը։ Իրանն այստեղ չունի իրավական հիմք, բայց Իրանը կարող է շահագրգռված լինի, որ Նախիջեւանը հայերի վերահսկողության տակ լինի, քան Ադրբեջանի։

Եթե Իրանի եւ Արեւմուտքի հարաբերությունները լավանան, այսինքն՝ Իրան-Հայաստան-Վրաստան այդ միջանցքը գործի, ապա Նախիջեւանի հարցը դառնում է շատ կարեւոր, որովհետեւ Նախիջեւանի վրայով կա երկաթուղի, չգործող, բայց գոյություն ունեցող։ Չաբահար նավահանգստից մինչեւ Փոթի կոնտեյներները կարող են գնացքով գնալ։ Հետեւաբար, այդտեղ Իրանի շահագրգռությունը շատ մեծ է։ Ես կարծում եմ՝ այստեղ ոչ միայն Իրանն է շահագրգռված, այլ նաեւ Արեւմուտքը, բայց դա իրական կլինի, եթե Իրանի ու Արեւմուտքի հարաբերություններն իսկապես բարելավվեն։

Ընդհանրապես Հայաստանը հիմա էլ պետք է նախաձեռնությամբ հանդես գա։ Ես նախկինում էլ եմ ասել՝ երբ ԱՄՆ-ն ցանկանում էր վարձակալել այդ տարածքը, մերոնք պետք է փոխադարձության սկզբունքը դնեին եւ ասեին՝ դա պետք է վերաբերի նաեւ Նախիջեւանի հատվածով անցնող ճանապարհներին ու երկաթուղուն։ Գոնե այդ հատվածը պիտի բացվի մեզ համար եւս։

Ռոզա Հովհաննիսյան

https://step1.am/blog/2025/08/04/36340/

***

1920-ԻՆ ՆԱԽԻՋևԱՆՆ ՈՒ ԱՐՑԱԽԸ ՃԱՆԱՉՎԵՑԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍ. ՓԱՍՏԵՐ

Ինչպես հայտնի է, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջերս հայտարարել էր, թե միջազգային հանրությունն հայ ժողովրդից իբր պահանջում է իջեցնել Արցախի հարցում պահանջների նշաձողը։ Այս հազվագյուտ անգրագետ և ըստ էության դավաճանական հայտարարությունը զարմանք է առաջացրել փորձագիտական բոլոր շրջանակներում, քանի որ միջազգային հանրությունը՝ ի դեմս Ազգերի Լիգայի, վաղուց ճանաչել էր Արցախը և Նախիջևանը որպես Հայաստանի Հանրապետության բաղկացուցիչ մաս։ Ազգերի լիգան, ինչպես հայտնի է, ՄԱԿ-ի նախորդն էր, և նրա որոշումները ուժի մեջ են մնում մինչ օրս: Մեկ անգամ ևս հիշեցնենք այս մասին բոլոր նրանց, ովքեր աչքի են ընկնում իրենց թույլ հիշողությամբ, ծաղրանկարային "կրթվածությամբ" և ցածր բարոյականությամբ։

1920 թվականի փետրվարին Հայաստանի և Ադրբեջանի սահմանները որոշելու համար ստեղծված Ազգերի լիգայի հատուկ հանձնաժողովը կայացրեց իր վերջնական որոշումը։ 

Նախիջևանի ժամանակակից ինքնավարության տարածքը, Լեռնային Ղարաբաղը, հարակից շրջանները, ինչպիսիք են ժամանակակից Քաշաթաղը (Լաչինը), Քարվաճառը (Քելբաջարը), Շահումյանը, Քարհատը, Տերտերը, Գետաբակը, Շամխորի լեռնային մի մասը, Աղդամի շրջանները, որոնք այսօր ապoրինի վերահսկվում են Ադրբեջանի կողմից և ունեն 20.000 կմ2 ընդհանուր տարածք, Ազգերի լիգայի հատուկ հանձնաժողովի որոշմամբ ճանաչվել են Հայաստանի Հանրապետության մաս։

Նշված տարածքներում 1920 թվականին ապրում էր 450.000 մարդ, որից հայեր՝ 320.000 (72%), քրդեր՝ 40.000 (8%), թուրքեր՝ 90.000 (20%)։

Այս հողերը բոլշևիկները գրավեցին և փոխանցեցին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին։ Խորհրդային իշխանության տարիներին և դրանից հետո հիշյալ տարածքներում իրականացվել են էթնիկ զտումներ։ Այսպիսով, 2020 թվականի դրությամբ այս հողերում արդեն ապրում էր 650.000 մարդ, որից թուրքեր՝ 500.000 (67%), հայեր՝ 150.000 (33%)։

Եվ չնայած սրան, 30 տարվա քարոզչության արդյունքում ադրբեջանցիներին հաջողվեց համոզել ողջ աշխարհին, որ իրենք ունեն «1 միլիոն փախստականներ» նշված տարածքներից, և որ դրանք Ադրբեջանի անվիճելի տարածքներն են, իսկ մեր դիվանագիտությունը դա չկարողացավ անել, կամ ինչ-որ կերպ հակազդել դրան:

Республика Западная Армения (РЗА) էջից

http://slim.am/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/156419851065108/

Հ.Գ. Հետաքրքրական է, որ 2016 թ. հոկտեմբերի 8-ին Ադրբեջանի կառավարության նիստում այդ երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը հանդես եկավ ղարաբաղյան կարգավորման վերաբերյալ բավական ուշագրավ հայտարարությամբ, որն ամբողջությամբ մերկացնում է Փաշինյանի հայտարարությունների ստահոդությունն առ այն, թե միջազգային հանրությունն իբր աջակցում է Բաքվին և չի ճանաչում հայ ժողովրդի պահանջների արդարությունը: Ինչպես նշել է Ալիևը, "փակ դռների հետևում Բաքվի վրա ուժեղ ճնշում է գործադրվում"՝ Լեռնային Ղարաբաղի անկախության ճանաչման մասին համաձայնագիր պարտադրելու նպատակով:

***

"АРМЕНИЯ ДОЛЖНА ПОДНЯТЬ ВОПРОС НАХИДЖЕВАНА, КОТОРЫЙ НИКОГДА НЕ БЫЛ ЧАСТЬЮ АЗЕРБАЙДЖАНА"

На вопросы Step1.am отвечает Ара Папян - руководитель центра "Модус Вивенди"

— Господин Папян, из Конституции Нахиджевана исключена ссылка на Московский и Карсский договоры. В преамбуле к Конституции Нахиджевана говорилось, что "основы автономии были заложены Московским международным договором от 16 марта 1921 года и Карсским международным договором от 13 октября 1921 года, которые действуют и в настоящее время". Итак, какие остаются правовые основания для пребывания Нахиджевана под юрисдикцией Азербайджана?

— Никаких правовых оснований нет. Не было никаких правовых оснований и до сих пор, поскольку Московский и Карсский договоры изначально являются незаконными документами. А согласно Венской конвенции, если документ нарушал основы международного права на момент его подписания, то он становится нелегитимным с момента его подписания. Хотя Московский договор, послуживший основой для Карсского договора, был заменён советско-турецким договором от декабря 1925 года,  он был аннулирован в 1945 году. И, в-третьих: Нахиджеван никогда не являлся частью Азербайджана, даже по Московскому договору, это был протекторат под юрисдикцией Азербайджана. А это совершенно другой статус.

Когда была провозглашена автономия, даже Турция официально заявила в 1924 году, что это нарушает Московский договор. Поэтому я считаю, что нет никаких правовых оснований для того, чтобы Нахиджеван находился под юрисдикцией Азербайджана. Я считаю, что Армения должна поднять вопрос Нахиджевана, поскольку именно этот незаконный процесс сегодня стал основой для другого нелегитимного процесса вокруг так называемого "Зангезурского коридора". Ведь в основу этого процесса заложено то, что якобы две части Азербайджана должны иметь сухопутную связь друг с другом.

– Какова позиция Ирана по вопросу Нахиджевана? Как Вы считаете, возможен ли возврат к иранской юрисдикции?

– Нет, этого не может быть, поскольку по Туркменчайскому договору 1928 года Иран отказался от Нахиджевана в пользу России. Кроме того, Нахиджеван был признан частью Республики Армения и входил в состав Ереванской губернии. А принадлежность Ереванской губернии Армении никогда не оспаривалась, пока не пришли большевики и не стали жертвовать армянскими интересами. У Ирана нет здесь никаких правовых оснований, но Иран может быть заинтересован в том, чтобы Нахиджеван находился под контролем Армении, а не Азербайджана.

Если отношения между Ираном и Западом улучшатся, то есть если коридор Иран-Армения-Грузия заработает, то вопрос Нахиджевана станет ключевым, поскольку через Нахиджеван проходит железная дорога, пусть и не действующая, но она есть. Грузы можно будет перевозить из порта Чабахар в Поти по железной дороге. Поэтому интерес Ирана к этому вопросу велик. Думаю, что здесь заинтересован не только Иран, но и Запад, но это станет реальностью, если отношения между Ираном и Западом действительно улучшатся.

В целом Армения должна проявить инициативу сейчас. Я уже говорил, что когда США заявили о намерении арендовать эту территорию, мы должны были провозгласить принцип взаимности и заявить, что это должно распространяться и на автомобильные, и на железные дороги, проходящие через Нахиджеван. По крайней мере, этот участок должен быть открыт и для нас.

Роза Ованнисян

https://step1.am/ru/2025/08/04/31399/

***

В 1920 ГОДУ НАХИДЖЕВАН И НАГОРНЫЙ КАРАБАХ БЫЛИ ПРИЗНАНЫ ЧАСТЬЮ РЕСПУБЛИКИ АРМЕНИЯ - ФАКТЫ

Как известно, премьер-министр Армении Никол Пашинян недавно заявил, что международное сообщество якобы требует от армянского народа снизить планку требований в вопросе Арцаха (Карабаха). Это на редкость безграмотное и предательское по сути заявление вызывало удивление во всех экспертных кругах, поскольку международное сообщество в лице Лиги Наций давно признало Арцах (Карабах) и Нахиджеван составной частью Республики Армения. Лига Наций, как известно, является предшественницей ООН и ее решения сохраняют силу по сей день. Напомним об этом ещё раз всем людям со слабой памятью, карикатурной "образованностью" и низкой моралью. 

В феврале 1920 года специальная комиссия Лиги Наций, созданная для определения границ Армении и Азербайджана, приняла окончательное решение. Оно отражено на карте.

Территория современной Нахиджеванской автономии, Нагорный Карабах, прилегающие районы, такие как современный Кашатаг (Лачин), Карвачар (Кельбаджар), Шаумян, Кархат, Тертер, Гетабак, горная часть Шамхора, Агдамский район, которые сегодня незаконно контролируются со стороны Азербайджана и имеют общую площадь 20.000 км2, решением специальной комиссии Лиги Наций признаны частью Республики Армения.

В этих районах в 1920 году проживало 450 000 человек, из которых: армяне - 320.000 (72%), курды – 40.000 (8%), турки – 90.000 (20%).

Эти земли большевики незаконно передали Азербайджанской ССР. В годы советской власти и после этого на этих территориях осуществлялись этнические чистки. Таким образом, по состоянию на 2020 год на этих землях уже проживало 650.000 человек, из которых: турки - 500.000 (67%) армяне -150.000 (33%).

Несмотря на это, в результате 30-летней агитации азербайджанцам удалось убедить весь мир, что у них есть "1 миллион беженцев" с указанных территорий и что это неоспоримые земли Азербайджана, а наша дипломатия не смогла доказать обратное и восстановить истину.

http://slim.am/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/156419851065108/

P.S. Любопытно, что 8 октября 2016 года на заседании правительства Азербайджана президент этой страны Ильхам Алиев выступил с весьма примечательным заявлением по поводу карабахского урегулирования, которое полностью разоблачает лживость заявлений Пашиняна о том, что международное сообщество якобы поддерживает Баку и не признает справедливость требований армянского народа. Как отметил Алиев, "за закрытыми дверями на Баку оказывается сильное давление" с целью принудить его к соглашению о признании независимости Нагорного Карабаха.

***

"ARMENIA SHOULD RAISE THE ISSUE OF NAKHIJEVAN, WHICH HAS NEVER BEEN A PART OF AZERBAIJAN"

The questions Step1.am Ara Papyan, Head of the Modus Vivendi Center, answered

— Mr. Papyan, the reference to the Moscow and Kars Treaties has been excluded from the Constitution of Nakhijevan. The preamble to the Constitution of Nakhijevan stated that "the foundations of autonomy were laid by the Moscow International Treaty of March 16, 1921 and the Kars International Treaty of October 13, 1921, which are still in force today." So, what are the remaining legal grounds for Nakhijevan to remain under the jurisdiction of Azerbaijan? — There are no legal grounds. There were no legal grounds until now, since the Moscow and Kars Treaties were originally illegal documents. And according to the Vienna Convention, if a document violated the foundations of international law at the time of its signing, then it becomes illegitimate from the moment of its signing. Although the Moscow Treaty, which served as the basis for the Treaty of Kars, was replaced by the Soviet-Turkish treaty of December 1925, it was annulled in 1945. And thirdly, Nakhijevan has never been a part of Azerbaijan, even under the Moscow Treaty, it was a protectorate under the jurisdiction of Azerbaijan. And this is a completely different status. When autonomy was proclaimed, even Turkey officially declared in 1924 that it violated the Moscow Treaty. Therefore, I believe that there are no legal grounds for Nakhijevan to be under the jurisdiction of Azerbaijan. I believe that Armenia should raise the issue of Nakhijevan, since it is this illegal process that has become the basis for another illegitimate process around the so-called "Zangezur Corridor." After all, the basis of this process is that supposedly the two parts of Azerbaijan should have a land connection with each other. – What is Iran's position on the Nakhijevan issue? Do you think a return to Iranian jurisdiction is possible? – No, this cannot be, because according to the Treaty of Turkmenchay in 1928, Iran abandoned Nakhijevan in favor of Russia. In addition, Nakhijevan was recognized as a part of the Republic of Armenia and was part of the Yerevan Governorate. And the ownership of the Yerevan province of Armenia was never disputed until the Bolsheviks came and sacrificed Armenian interests. Iran has no legal basis here, but Iran may be interested in Nakhijevan being under the control of Armenia, not Azerbaijan. If relations between Iran and the West improve, that is, if the Iran-Armenia-Georgia corridor becomes operational, then the issue of Nakhijevan will become a key one, since a railway passes through Nakhijevan, even if it is not operational, but it exists. Cargo can be transported from the port of Chabahar to Poti by rail. Therefore, Iran's interest in this issue is great. I think that not only Iran is interested here, but also the West, but this will become a reality if relations between Iran and the West really improve. In general, Armenia should take the initiative now. I have already said that when the United States announced its intention to lease this territory, we should have proclaimed the principle of reciprocity and stated that this should also apply to roads and railways passing through Nakhijevan. At least this area should be open to us. Rosa Hovhannisyan

https://step1.am/blog/2025/08/04/36340/

***

IN 1920, NAKHIJEVAN AND KARABAKH WERE RECOGNIZED AS PART OF THE REPUBLIC OF ARMENIA - FACTS

It is known that Armenian Prime Minister Nikol Pashinyan recently stated that the international community allegedly demands that the Armenian people lower the bar of demands on the issue of Artsakh (Karabakh). This statement, which was extremely illiterate and treacherous in fact, caused surprise in all expert circles, since the international community, represented by the League of Nations, has long recognized Artsakh (Karabakh) and Nakhijevan as an integral part of the Republic of Armenia. The League of Nations, as it is known, is the forerunner of the United Nations and its decisions remain in force to this day. Let's remind this once again to all people with weak memory, caricatured "education" and low morals.

In February 1920, a special commission of the League of Nations, created to determine the borders of Armenia and Azerbaijan, made its final decision.

The territory of modern Nakhijevan Autonomy, Nagorno-Karabakh, adjacent areas such as modern Kashatag (Lachin), Karvachar (Kelbajar), Shahumyan, Karhat, Terter, Getabak, the mountainous part of Shamkhor, Aghdam district, which today are illegally controlled by Azerbaijan and have a total area of 20,000 km2, are recognized by the decision of a special commission of the League of Nations as part of Republic of Armenia.

450,000 people lived in these areas in 1920, of which: Armenians-320000 (72%). Kurds – 40,000 (8%). Turks – 90,000 (20%).

These lands were seized by the Bolsheviks, who transferred these lands to the Azerbaijani SSR. During the years of Soviet power and after that, ethnic cleansing was carried out on these lands. Thus, as of 2020, 650,000 people already lived on these lands, of which: Turks – 500,000 (67%) Armenians-150,000 (33%).

Despite this, as a result of 30 years of agitation, the Azerbaijanis managed to convince the whole world that they have "1 million refugees" from these territories and that these are indisputable lands of Azerbaijan, and our diplomacy could not prove the opposite and restore the truth.

http://slim.am/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%a1%d5%bd%d5%bf%d5%a1%d5%b6/156419851065108/

P.S. It is curious that on October 8, 2016, at a meeting of the government of Azerbaijan, the President of this country, Ilham Aliyev, made a very remarkable statement on the Karabakh settlement, which completely exposes the falsity of Pashinyan's statements that the international community allegedly supports Baku and does not recognize the justice of the demands of the Armenian people. As Aliyev noted, "strong pressure is being exerted on Baku behind closed doors" in order to force it to an agreement on recognizing the independence of Nagorno-Karabakh.